 Milliə kamion mudafiə – çı Avropə Şurə haçər hisob kardə məsələonədə qıləye. Bı sahədə əy, huğoğə cəhətədə məcburinə Avropə standartonən ıştənədəş cəm кardə, yolə koonış vində.
1994-minnə sori noyabrə manqi 10-minnə ruji Avropə Şurə milliə kamion mudafiə barədə çərçivə Konvеnsiyaş ğəbul kardə. In sənəd 1995-minnə sori fevralə manqi 1-minnə rujiku bo ğol kəşero obə, 1998-minnə sori fevralə manqi 1-minnə rujiku ısə boy bə zu penıştə. Çərçivə Konvensiya ratifikasiya kardə yaənki bəy ğol kəşə Avropə Şurə uzvə devləton iyən bəy uzv nıbə devləton siyahi 1 numrəynə əlavədə doə bə.
Çərçivə Кonvensiya milliə kamion mudafiə barədə çı Avropə Şurə iminnə muqavilə niy. əmma ın sənəd bı sahədə bə nav doə bə ən yolə hatərəfinə sənəde. həğiğətən, çərçivə Konvensiya bo ımrujnə ruji huğoğə cəhətədə jəğo qıləy məcburinə hatərəfinə sənəde ki, həmməəvo əçəy əsasə məğsəd milliə kamion mudafiə kardeye, ijən əv dırıst elon kardedə ki, milliə kamion mudafiə çı insonə həxon mudafiə tərkibə poəye.
Çərçivə Konvensiya ğəbul karde – çı Avropə Şurə Naziron Komitə 1998-minnə sori noyabrə manqi 8-9-minnə rujonədə dəvardə vyana sammiti aspardəyonky beşə nəticəye: «Milliə kamion mudafiə təmin kardero rozi bə tərəfon tərəfdor be məcbur kardə prinsipon hozı karde lozime. In sənəd bo Avropə Şurə uzv nıbə devlətonən ğol kəşero oj bəbe».
Bo çərçivə Konvensiya hozı kardero 1993-minnə sori noyabrə manqədə Naziron Komitə, çı Avropə şуra har uzviku de i kəs be şərti (bəvədə əvon 32 qılə bin), milliə kamion mudafiə kardero koəkə komitə (cahmin) binoş karde. Cahmin 1994-minnə sori yanvarə manqədə binoş karde bəştə koy, həmonə sori oktyabrə manqədə çərçivə Konvensiya layihə iyən əy izoh kardə hisobotış hozı karde.
Cahmin çı çərçivə Konvensiya layihə səpe ko kardeədə çı ABƏT-i (Avropədə Betəhlukəti İyən Əməkdaşəti Təşkilot) (bəvədə ABƏM) Kopenhaqenədə ğəbul kardə bə sənədonədə iyən əçəy co sənədonədə milliə kamion mudafiə barədə nıvıştə bə ehdəmononış xususi bə nəzər sə, də məğsədi ki, Vyana sammitədə bə qəror ome ğəzinə, bı ehdəmonon imkoni daxilədə huğoğə məcburiə formə bıdə.
Çərçivə Konvensiya məzmun
Bəştə xarakteri qorə çərçivə Konvensiya çı «soyə» (adi) Konvensiyaonku fərğış heste. Çərçivə Konvensiya fərğ bəvədəye ki, əv ımrujnə rujədə çı beynəlxəlğə həxon huğoğə məcburiə diləqe. Bəçəy nomi «çərçivə» sıxani dəğande ə məno doedə ki, bı diləqədə nıvıştə bə prinsipon devləton – çı Avropə Şurə uzıvon daxiliə həxonədə bə i sə tətbiğ bedənin, əmma əvon de milliə ğanunədətə akton iyən həmrəğə hukuməti siyasəti bəpe tətbiq bıbun. Çı çərçivə Konvensiya xusуsiə xarakter ıştəni əçəy 2-minnə poədə sof-oşko nişon doedə ki, vəyoən əsasən proqramə tisbirədə muddəaon nıvıştə bən.
Çərçivə Konvensiya penc poəku, navsıxaniku iyən 32 maddəku iborəte.
Cahmin praqmatikə nezbeəti (urusi: podxod) bə pe qətedə, bə qorə bə «milliə kamion» ifadə çərçivə Konvensiyadə izoh doedəni. Çımiyən əsasə səbəb detobə ımrujnə ruji çı Avropə Şurə uzvə devləton həmmə mudafiə kardə izohi pəydo karde mımkun nıbeye.
İminnə poədə kali prinsipon, vəyo həmən «milliə kamion iyən bı joğo kamion mənsub bə şəxson həxon iyən ozodətion mudafiə çı insoni həxon beynəlxəlğə mudafiəku co nıbə poəye» ğəzinə prinsipon ıştə vırəşon sə. Bı poədə həmən elan kardə bedə ki, bə milliə kamion mənsub bə har qılə şəxsi ıştəni jələвon (jəğo) hisob karde yaən nıkarde ozod vıjnie həxış heste, jıqo vıjın yaən demi anqıl bə həxon bə jimon dəvonie həmonə şəxsi bəpe bevəcə vəziyyətədə nınə.
Dıminnə poə çı çərçivə Konvensiya əsasə operativə poə hisob bedə. İyo konkretə prinsipon ıştənədə ehtivo kardə muddəaon vırəşon sə. In prinsipon hovujə spektrədə məsələon əhotə kardedən. Bımi daxile:
- çımıni-ıştəni ğədəğən karde;
- həğiğiə bərobərəti bə nav doe;
- mədəniyyəti oğəte iyən ozavziyero, ijənən dini, zıvoni, ənənəon oğətero vəcinə şəraiti bino karde bə nav doe;
- iclos, assosiasiyə, sıxan vote, fikir, vicdon iyən dinə ozodəti;
- bə həmmə informasiya vasitəon imkon rəse iyən əvoni ozod oko doe;
- çı zıvoni ozodəti:
- milliə kamion zıvoni ıştə jimonədə iyən ictimaiə vırəonədə ijənən de inzibatiə orqanon munasibətədə oko doe;
- milliə kami zıvonədə bə fəmiliyə oko doe;
- şəxsiə xarakterədə bə informasiya çı kamion zıvonədə noe;
- topoqrafikə informasiya çı kamion zıvonədə oko doe;
- təhsil:
- çı kamion zıvoni omute iyən bı zıvonədə təhsil se həx;
- təhsilə muəssison ejəne həx;
- de sərhədi də tərəfi əloğə oğəte;
- beynəlxəlğə iyən sərhədəkənoə əməkdaşəti;
- iğtisodi, mədəni iyən ictimoiyə jimonədə iştirok karde;
- zuyeqətə assimilyasiya ğədəğən karde.
Çı prinsiponədə kali qıləon çı insoni həxon barədə Avropə Konvensiyadə ıştə vırəşon sə. Əvoni bə çərçivə Konvensiya dəğande həm bəvon hatərəfinə xarakter doero, həmən ki, çı çərçivə Konvensiya bə Avropə Şurə uzv nıbə devləton (ehanə əvon çı naziron komitəku muəyyən təklifon bıstənon) dimi oj be qorə əhəmiyətış veye.
Pentono çoko ğeyd kardə bə, dıminnə poə redaktə kardeədə bə proqramə tipinə muddəaon xusуsiə aksent kardə bə. In muddəaon muəyyənə məğsədon ifadə kardedən ki, əvən çı çərçivə Konvensiya uzvə devləton vədə milliə səviyyədə həmrəğə ğanunədətə akton iyən hukuməti tədbiron vindero vəzifəon noedə. Ğəyrəz bımi iyo dıtərəfə iyən vetərəfə muğaviləon dəbastero ın muddəaon bə vırə rosnie imkonon nəzərədə qətə bən.
Seminnə poədə çı çərçivə Konvensiya izohi barədə kali muddəaon ıştə vırəşon sə. İyo, məsələn, çərçivə Konvensiyadə hiç qılə ğaydə çı devləton ərozi bitovəti iyən siyasiə mustəğıləti zidd konsə hərəkəti ro doe həxi heste ğəzinə yaənki co beynəlxəlğə sənədonədə iyən milliə ğanunədətiədə nıvıştə bə insonə həxon iyən ozodətion komisə bə kam karde ğəzinə izoh karde əbıni muddəaon ğeyd kardə bən.
Çominnə poədə çərçivə Konvensiya nəzorətə mexanizmi xarakteristika doə bə. Bı barədə hırhovujə informasiya jintono doə bəbe.
Oxonnə muddəaon pencminnə poədə ifadə кardə bən. Pentono çoko ğeyd kardə bə, çərçivə Konvensiya – ım ojə Konvensiyaye: Avropə Şurə uzv nıbə devləton de Naziron Komitə məsləhəti bəy umjən be bəzınen, ımən bo ABƏT-i uzıvonro xususi əhəmiyətine. Çərçivə Konvensiya bəy ıştə roziəti ifadə kardə har qılə devlətiro ratifikasiya barədə sənəd bo oqəte təhvil doə bəpeşt, se manqi bədiqə omə manqi iku bə ğıvvə penıştedə.
Çərçivə Konvensiya bə vırə rosnie səpe nəzorət
Çı rozi bə tərəfon çərçivə Konvensiya bə vırə rosnie barədə ğıyməti Naziron Komitə doedə, məşvərətə komitə bı sahədə bəy koməq kardedə. Rozi bə tərəfon çərçivə Konvensiya bə çəvon munasibət bə ğıvvə penışte bəpeşt, i sori dılədə çı Konvensiya prinsipon bə vırə rosnie barədə kardə bə ğanunədəti ijənən co tədbiron barədə ətrofinə informasiya ıştənədə ifadə kardə hisobot bə pe edaşto. Çımi bəpeşt hisoboton mutəmadi (ha penc sorədə i kərə) yaənki Naziron Komitə bı barədə xahiş kardeədə doedən.
Bə çərçivə Konvensiya qorə, Naziron Komitə bəpe məşvərətə komitə tərkibi vıjnie ğaydə iyən əçəy koy prosedura muəyyən bıkə. 1997-minnə sori sentyabrə manqi 17-minnə ruji Naziron Komitə «milliə kamion mudafiə barədə çərçivə Konvensiya 24-26-minnə maddəon əsasədə əy bə vırə rosnie qorə prosedura ğaydəon»ış ğəbul kardə ((97)10 rezolusiya).
Məşvərətə komitə bəpe çı Naziron Komitə təyin kardə minimum 12, maksimum 18 nəfərədə iborət bıbu. Əsasə uzıvon siyohi 2-minnə əlavədə doə bə. Har qılə rozi bə tərəf bə jinə tələbon cəvob doə namizədon doe bəzıne:
- milliə kamion mudafiə sahədə məşhurə odəm;
- bə şəxsiə keyfiyətədə çıxış karde, mustəğilə, betəmənno iyən məşvərətə komitədə səmərəynə ko karde imkoni malik be.
Həni bəştə ko bino kardə məşvərətə komitə vəzifə rozi bə tərəfonku bə Avropə Şurə omə hisoboton diə karde, əvoni oj-oji elon karde iyən rozi bə tərəfon bı sahədə vində tədbiron barədə ıştə fikiri hozı kardeye. Bı vəzifə qorə məşvərətə komitə ıştə koədə jinə metodon oko doedə:
- əv rozi bə tərəfonku əlаvə informasiya tələb karde bəzıne;
- əv co mənboonku: co-co şəxsonku, çı ni-hukumətə təşkilatonku (nht) i.c. informasiya se bəzıne (əmma bə nəzə se lozime ki, məşvərətə komitə de fərdiyə şikoyəton məşğul bedəni):
- əv de co mənboonku, bı barədə Naziron Komitə xəbə karde şərti, informasiya tələb karde bəzıne:
- əv de hukuməti nımoyondəon vindemon dəvonie bəzıne, joqo vindemon bı barədə həmrəğə hukumət xahiş kardeədə, məcburiye;
- əv, ğərəyz həmrəğə hukuməti vindemoni, de co mənbəonən vindemon karde bəzıne, de şərti ki, bı barədə Naziron Komitə xusуsiə mandatış bıbu.
Məşvərətə komitə fikiri zınəy bəpeşt, Naziron Komitə çı rozi bə tərəfon vində adekvatə tədbiron barədə oxonə ğərori ğəbuл kardedə, bəyən ray votedən. Tələb beədə əv muəyyənə rekomendasiyaon ğəbul karde bəzıne, əvoni bə həmrəğə rozi bə tərəfi vığande bəzıne.
Naziron Komitə ray yaənki rekomendasiya ğəbul be bəpeşt çı rozi bə tərəfi bə məşvərətə komitə omə fikirii munasibətədə doə bə de har qılə komentariyə bə ico əv oj-oji elan kardə bedə. Məşvərətə komitə omə fikironən, adətən, de Naziron Komitə ray bə ico elon kardə bedə.
Naziron Komitə ıştə ray iyən rekomendasiyaon bə vırə rosnie muşahidə kardero məşvərətə komitə cəlb karde bəzıne.
Rozi bə tərəfon ıştə iminnə hisoboton 1999-minnə sori fevralə manqi 1-minnə ruji (çərçivə Konvensiya bə ğıvvə penışte bəbeştə i sori muddəatədə) edaştışone. 1999-minnə sori dılədə məşvərətə Кomitə 23 qılə devlətiku hisobotış se.
Bı barədə həniyən ətrofinə informasiya sero bı adres muraciət karde bəzıneon:
İnsonə həxon qorə departament,
milliə kamion şebə.
F-67075 Strasbourg sedex
(telefon: 03 88 412963;
faks: 03 88 412793;
E-mail: nadia.khafaji@soe.int)
Bə çərçivə Konvensiya ğol kəşə iyən əy ratifikasiya kardə devləton tojə kardə bə siyohi internetədə, çı Avropə Şurə sayti (http/www.soe.int) səhifəonədə pəydo karde bəzıneon.
Layihə Insoni Haxon Mudafiə Təşhkilati tərafo bino bə.
Layihə rəhbər Zalihə Tahirova
Tərcuməkə Ataxan Əbilov
Konvensiya rəsmi mətn əncəx ingilis iyan firanğ zivonədən, tərcumon rəsmi hisob bedənin, məlumatə xarakter kəsb kardedən.
Boku - 2004
|
