Sovet vaxtı radioda tez-tez ermənicə "xosimo Boku” (danışır Bakı) deyərdilər. Bir talış arvadı da təsadüfən bu "xosimo Boku”nu eşidir, sən demə arvadın oğlunun adı da Xosi imiş və bu Xosi də Bakıda yaşayırmış, tez paltarın geyinib evdən çıxır, üz tutur Bakıya, elə qatardan düşən kimi radio yenə də "xosimo Boku” deyəndə arvad "zə sıpə zoə, Xosi mo Bokuədəyəni” deyir...
Nəvuzə İd
Bu il martın 17-də Azəri-Talış ictimai birliyi "Nəvuzə İd” adlı bir Novruz şənliyi təşkil etdi. Şənlikdə əsasən talış dilində mahnılar, şerlər səsləndi, bəzi el oyunları iştirakçılara təqdim olundu. Şənliyə bütün TV şirkətləri, Talış zonasının bir çox ziyalıları, o cümlədən zonanı Milli Məclisdə təmsil edən şəxslər də dəvət almışdılar. Çox təəsüf ki, heç bir TV kanal, başları mənasız şou-proqramlar hazırlamağa qarışdığı üçün, (oxu: icazə verilmədiyi üçün) bu şənliyi çəkib, Azərbaycan tamaşaçısına göstərmədilər. Ancaq bundan da acınacaqlı hal var, bu da Talış zonasını Milli Məclisdə təmsil edən deputatların öz millətlərinin el şənliyində iştirakdan qorxmaları oldu. Heç bir "millət vəkili” bu tədbirə qatılmadı, bununla da onlar Milli Məclisdə milləti yox, maraqları təmsil etdiklərini bir daha sübut etdilər. Ancaq hər necə olsa da tədbir çox yüksək səviyyədə təşkil olunmuşdu, Azəri-Talış birliyinin təsisçiləri Mehdibəy Səfərov və Eldəniz Quliyev tədbirin rəngarəng olması üçün əllərindən gələni etmişdilər. Hər iki şəxsə minnətdar olmaqla yanaşı, belə tədbirlərin davamlı keçirilməsi üçün əzm, səbr və uğur arzu edirik.
Məhkəmələr
Artıq bütün dünya d-r Hilal Məmmədovdan danışır, artıq d-r Hilal Məmmədovun şərlənərək həbs edildiyinə şübhə edən yoxdur, hətta bəzi YAP üzvləri, rəsmi olmasa da d-r Hilal Məmmədovun həbsinin böyük bir səhf olduğunu etiraf etmək zorunda qalırlar. Analoqu olmayan bir məhkəmə gedir. Şahidin "mənə dedilər, mən eşitdim” kimi sarsaqlaması hakim tərəfindən "dəlil” kimi qəbul edilir. Bu məhkəmə Azərbaycana mənfi imicdən başqa bir şey vermədi, verə də bilməzdi. "Talışların gözünü qorxuzmaq üçün” hesablanmış bu həbs əksinə talışları daha da sıx birləşməyə vadar etdi. Hər şeyi "hesablayan” sifarişçilər adi bir qanunu, "təsir əks-təsirə bərabərdir” qanunu hesablamayıblarmış. Və "təsir” həqiqətən də "əks-təsir” oldu! Artıq hamı d-r Hilal Məmmədovu "talış lideri” sayır, artıq bütün dünya KİV-ləri d-r Hilal Məmmədovun adının qarşısında "talış lideri” yazırlar. Absurdun dəhşətini göstərən fakt isə son 5 ildə eyni ittiham ilə eyni qəzetin iki baş redaktorunun həbsidir. Hər ikisi 1992-ci ildən cəsus imiş, hər ikisi 1992-ci ildən Mədəniyyət Mərkəzinin sədri imiş, hər ikisi 1992-ci ildən "Tolışi Sədo” qəzetinin baş redaktoru imiş, hər ikisi qəzetin onlara verdiyi səlahiyyətdən "yararlanıb” dövlətçilik əleyhinə, milli ayrı-seçkilik zəminində yazılar yazırmışlar, baxmayaraq ki, konkret heç bir yazı göstərilmir, hər ikisi... Uzatmaq istəmirəm, bir sözlə hər ikisi əsl Talış ziyalısı olduqları üçün qondarma ittihamlarla həbs ediliblər! Birinin tifaqını dağıtdız, Xıdodan qorxmadız, heç indi də qorxmursuz, elə bilirsiz dünya elə belə gedəcək? Getməz, gedə bilməz, çünki dünyanı nizamlayan qüvvə var və O qüvvə "gec edər, güc edər”, bəlkə bir az fikirləşəsiz? "Ziyanın yarısından da qayıtmaq xeyirdir” deməyiblərmi? Yəni fikirləşirsiz ki, məhkəməni qapalı keçirtməklə bütün Azərbaycan, bütün dünya bu qurama işi görmür? Vallah görürlər, çünki texnologiya o qədər inkişaf edib ki, inandırım sizi elə zala quraşdırdığınız kameralardan onlara "canlı yayım” təqdim olunur. Bir sözlə, son piketdə səsləndiyi kimi: Hilal Məmmədova Azadlıq”
Masson Rafiq
O gün gənclərdən biri mənə gözaydınlığı verdi, sən demə Lerikdə nə vaxtsa icra başçısı olmuş Sultan Məmmədov 2011-ci ildə massonlar haqqında kitab yazıb və məni də orada "massonların Talışdakı nümayəndəsi” kimi təqdim edib. Vallah sevincimdən yerə-göyə sığmadım, axır ki, bir dəfə də olsa bizi İrana bağlamadılar! Bu artıq böyük "uğurdur”, indi mən həmən kitabı axtarıram, kimdəsə varsa, çox xahiş edirəm, 5-6 dəqiqəlik həmən kitabı mənə versin ki, öz massonluğumu sübut etmək üçün kitabın üzünü çıxartdırım və cumum İsrail səfirliyinə, bəlkə onları kasıb "masson” görkəmim ilə utandırıb, onlardan qəzetin maliyyəsi üçün bir-iki manat aldım, "mədəni dillənçiliyi” bir dəfəlik atdım "arxivə”, yoxsa qəzetə maliyyə dəstəyi vermək istəyən tapılmır ki, tapılmır... Düzdür, bir nəfər mənə yaxınlaşıb "böyük bir Talışın” (yəni Hilaldan böyük talış da var?) qəzetə dəstək olmaq istəyi barədə danışıb, ancaq hələlik bu "danışmaqdan” o yana keçmir ki, keçmir. İndi mən gərək nəyin bahasına olursa olsun, qəzeti həftəlik edim, yoxsa mənim "masson” adıma xələl gələr, axı massonlarda olan pul kimdə var ki...
Talış radiosu
Bizimkilər gündə bir neçə dəfə "xosimo Boku” dedikləri bir vaxtda, ATV İnterneşnl kanalı ermənicə verilişlər verdiyi bir vaxtda ermənilər Şuşadan talışca "qəp jəydə Şuşi” dedilər. Talış dilində verilişə həsrət talışlar öz dillərində verilişi "ac insanlar” kimi qarşıladılar. Çünki uzun müddət susuz qalan insan qabağına çıxan ilk suyu, keyfiyyətinə baxmadan içəcək! Həmən Şuşadan talış dilində yayımlanan radiodan bir neçə dəfə çox türk dilində radio yayımlanır, ancaq türkcə radio ajiotaj yaratmır, bilirsiz niyə? Çünki türklərin bir neçə alternativ variantları var, seçim imkanları çoxdur və onlara Şuşadan kimin nə danışmağı maraqlı deyil. Ancaq talışın alternativi yoxdur, düzdür heç kəsin qulaq asa bilmədiyi bir beynəlxalq (?) radio var ki, həftədə 2 dəfə 15 dəqiqəlik veriliş verir, verilişin 7-8 dəqiqəsi rəsmi xəbərlərə, qalan vaxtı isə mahnı, şer və hekayələrə sərf olunur. "Talışca rəsmi xəbərə nə ehtiyac?” sualıma "talışlar öz dillərində rəsmi xəbərləri eşitmək istəyirlər” kimi cavab aldım, gülümsədim, öz-özlüyümdə fikirləşdim ki, 1-ci gün saat 12-də yazılan bu veriliş 2-ci gün, yəni bir sutkadan sonra 10:15-də "yayımlanırsa”, xəbərlər "panzi” olmur ki? İşim bunda yox, həqiqətən həmən radioda çalışanlar, onlara verilmiş çərçivə daxilində böyük işlər görürlər.
Ancaq daha da "böyük” işlər görənlər var, bunlardan biri də İTV-nin keçmiş böyüyü İsmayıl Ömərov idi. İsmayıl Ömərov İTV-nin milli azlıqlar üçün ayrılmış vaxtını "türkçülüyün təbliğinə” sərf edirdi. Talışın mətbəxini, folklorunu türkün adına çıxartmaqdan belə yorulmurdu. Təbii ki, "ləvəngi qədim türk yeməyidir”, ""ay lo-lo”, "halay” qədim türk mahnılarıdır” kimi sərsəmləmələr talışlar arasında bir narazılıq salmalıydı, təbii ki, bundan kim isə yararlanmalıydı və yararlandılar da. Şuşadan talış dilində radio yayımlandı, həmən "halay”ı, "ha kıştə”ni İTV-dən eşitməyən talış, onu Şuşadan eşidəndə ona qulaq asmazmı? Təbii ki, asar! Mən bir şeyə əminəm, əgər İTV-nin yeni sədri, "TV-yə ağıllı insanlar rəhbərlik etməlidirlər” deyən Cəmil Quliyev də öz sələfinin yolunu getsə, onda tezliklə Şuşadan "Tolış TV”-də yayımlanacaq! Cəmil məllim, talış öz dilində alternativ veriliş gözləyir, alternativ veriliş olsa, inandırım sizi, heç kəs Şuşadan yayımlanan radioya qulaq asmaz. Hələlik isə başqa variantı olmayan talışları qınamaq yersizdir, anlaşdıqmı?
Talışlar qiyama hazırlaşır?
Yuxarıda qeyd etmişəm, dünya KİV-ləri talış məsələsini gündəmdən salmır, bildiklərini bilmədiklərinə, reallığı yalana qatıb yazırlar, təki ajiotaj olsun! Belə bir yazı ilə internetdə rastlaşdım. Dövlətlərarası beynəlxalq ictimai-siyasi telejurnalın mətbu orqanı olan "Ümümdünya Birliyi”ndə (Mirovoe Soobşestvo) d-r Hilal Məmmədova həsr olunmuş və Boris Berlazer imzası ilə gedən məqalədə talışların tezliklə qiyam edəcəkləri, buna hazırlıq aparmaları barədə "eninə-uziununa” yazılmışdı. Təbii ki, mən talışların vəkili deyiləm, ancaq Mədəniyyət Mərkəzinin sədri kimi məni bu məsələ çox narahat elədi. Demək xarici qüvvələr, onlara lazım olanda talış kartını meydana ata bilərlər, bu millətimiz üçün çox pis fəsadlar verə bilər, bunun qarşısına çəpəri indidən çəkməliyik, bunun qarşısını indidən almalıyıq, mənim fikrimcə Azərbaycanda milli ədavəti qızışdırmaq mümkün deyil, ancaq rusların "taxta da ildə bir dəfə güllə atır” məsəli var, bu prizmadan yanaşsaq demək böyük güclər üçün burda hərc-mərclik yaratmaq elə də çətin olmaz, bunun qarşısını isə ilk növbədə hakimiyyəti təmsil edənlər öz düzgün siyasətləri ilə almalıdırlar, lazımdırsa, əminəm ki, lazımdır, Talış dilinin, mədəniyyətinin, folklorunun təbliğinə geniş şərait yaradılmalı, Azərbaycan tarixinin tərkib hissəsi olan talış tarixi düzgün araşdırılmalı, Lənkəranda Talış Dram Teatrı yaradılmalı, Lənkəran Dövlət Universitetində "Talışşünaslıq” fakultəsi bərpa edilməli və digər zəruri addımlar atılmalıdır. XXI əsrdir cənablar, kiminsə haqqını boğub, onu özündən incik salmaqdansa, həmən haqqı tanıyıb onunla dost olmaq gözəl olmazmı?
P.S. Oxuculardan ricam: Mənim bu yazımı "linqvist” İlhamə Quliyevaya göstərməyin, yoxsa məni "milli, irqi, dini ayrıseçkilik salma”da suçlayar, gedərəm gurum-gunbaz!
Rafiq CƏLİLOV,
celilovrafiq@mail.ru,
"Tolışon Sədo” N:51, 27 aprel 2013-cü il
