Xanəli Tolış -80 

Bakıda H. Aslanov adına möhtəşəm Millətlər sarayının Büllur zalında Azərbaycanın xalq şairi Xanəli Tolışın 80 illiyinə həsr olunmuş tənətənəli yubiley konfransı keçirilmişdir. Tədbirdə İrandan,Əfqanıstandan, Rusiyanın Şimali Osetiya muxtariyyətindən,Cənubi Osetiya Respublikasından, İraq Kürdüstanından, Türkiyənin Diyarbəkr şəhərindən gəlmiş və ayrıca zaza xalqını təmsil edən nümayəndə heyətləri ,həmçinin İrandilli xalqlar coğrafiyasının hər yerindən X.Tolış şerinin vüğunları olan çoxlu qonaqlar iştirak etmişlər.

Tədbiri AYB-nin sədri yazıçı Anar açmışdır. O demişdir ki, tarixən Azərbaycan ədəbiyyatı çoxdilli ədəbiyyat kimi formalaşmışdır. Fars, Azərbaycan türkcəsi, rusca, həmçinin tat, talış, avar, ləzgicə yaradılmış ədəbi incilər ədəbiyyat xəzinəmizin bəzəyidir. Bu gün 80 illik yubileyinə yığışdığımız Xanəli Tolış Azərbaycan ədəbiyyatının talış qanadının dəmirağac gövdəli şairi olmaqla yanaşı, həm də Azərbaycan türkcəsində yazdığı əsərlərlə oxucuların qəlbinə yol tapa bilmişdir. Məsələn, onun qələmindən çıxmış “106-lar” poeması Böyük Vətən müharibəsi mövzusunda Azərbaycan türkcəsində yazılmış bəlkə də ən sanballı əsərdir. Xanəli Tolış iliyinə qədər milli şairdir. Həmçinin bir o qədər də beynəlmiləl şairdir.

Xanəli Tolış yaradığılığının ədəbi məziyyətləri haqqında tənqidçi V.Yusifli çıxış etmişdir. O demişdir: ”Mən Xanəli müəllimin ana dilində yazdığı əsərləri orjinldan oxumaq, onların poetikliyini, məna axarını və gözəlliyini, fəlsəfi tutumunu daha dərindən dərk etmək üçün talış dilini Bakıda fəaliyyət göstərən beynəlxalq talış dili kursları vasitəsilə mükəmməl öyrəndim. Buyurun, mənim talışcama qiymət verin: Xanəli mamu, Şıməni təbrik kardəm, bəşmə xəşəconi orzu kardəm. Iştə umri mandə dıminə baxşi de şoy-şotğomə, baxtəvəti dəvunon! Natiqin bu sözlərini konfrans iştirakçıları ayaqda alqışlamışlar.

Qafqaz Müsəlmanları Dini idarəsinin nümayəndəsi tarix üzrə elmlər doktoru Anar Əmiraslanov bildirmişdir ki, Xanəli Tolışı cəsarətlə talış ədəbiyyatında mərsiyə janrının banisi hesab etmək olar. Talışda elə dini mərasim olmur ki, orda şairin talışca yazdığı mərsiyələr əzadarları kədərləndirməsin. 

Ədəbiyyat üzrə fəlsəfə doktoru Allahverdi Bayrami şairin əsərlərinin gənclərdə talış kimliyi hissinin, yurdsevərlik məhəbbətinin alovlanmasında oynadığı müstəsna roldan bəhs etmişdir. O demişdir ki, Xanəli Tolış yaradıcılığı iki sütun üstündə qərar tutmuşdur. Onlardan biri Ana dili, digəri isə Ata yurdudur. X.Tolışın bütün yaradıcılığı məhz Ana dilinə və Ata yurduna məhəbbətdən yoğrulmuşdur.

Konfransın növbəti çıxışçısı Masallı rayon icra hakimiyyətinin başçısı N.Vasifov olmuşdur. O bildirmişdir ki, məşhur şairimizin 80 illiyi münasibətilə rayonda X.Tolış aylığı elan olunmuşdu. Rayon ərazisinin bütün görməli yerləri şarin portretləri ilə bəzədilmiş, onun yaradıcılığına həsr olunmuş ədəbi-bədii gecələr, şer müsabiqələri və yığıncaqlar keçirilmişdir. Sonra o, şairin öz şerlərini və ona həsr olunmuş başqa şerləri məharətlə ifa etmiş iki gəncə hədiyyələr təqdim etmişdir.

Talış əsilli türkiyəli iş adamı M.Mənsımov çıxış edərək bildirmişdir ki, ildə bir dəfə yalnız osmanlı türkcəsində yazmaqla böyük ədəbi uğur qazanmış şairlərə təqdim olunacaq Xanəli Tolış adına ödül təsis etmişdir.

Konfransın ən şirin məqamı yubilyarın öz çıxışı olmuşdur. İştirakçıların xeyli bəyənisini qazanmış nitqində şair hamıya dərin minnətdarlığını bildirmişdir.

Axırda Z. Əhmədzadə adına “Tolışfilm” studiyasının 80-cı istehsalat birliyində C.Lələzoənin ssenarisi ilə X.Tolışın həyat və yaradıcılığı haqqında çəkilmiş “Ə ruj ome rəse” adlı qısametrajlı film nümayiş etdirilmişdir. 

Cabbar ƏLİYEV