Bu yaxınlarda Azərbaycan Respublikası Hökumətinin Avropa Şurasının “Milli azlıqların müdafiəsi haqqında Çərçivə Konvensiyası” üzrə 11 yanvar 2017-ci il tarixli Dördüncü Dövri Məruzəsi ilə tanış oldum. Məruzəni oxuduqca həm heyrətlənir, həm də bu cür gözəl qanunları olan bir məmləkəti tapıb, orada yaşamaq arzusuna düşürdüm.

Məruzənin hər paraqrafına, hər abzasına səhifələrlə açıqlama yazmaq olar, amma mən bəzi seçmələrin üzərində durmaqla kifayətlənəcəm, beləliklə həmin məruzənin giriş hissəsində oxuyuruq: “Konstitusiyanın 44-cü ("Milli mənsubiyyət hüququ") və 45-ci ("Ana dilindən istifadə hüququ") maddələrində milli azlıqların müdafiəsinin təmin edilməsində ən zəruri prinsiplərdən olan milli mənsubiyyət və dil hüququ təsbit edilmişdir”. Əgər söhbət Azərbaycandan gedirsə, Konstitusiyanın 44-cü ("Milli mənsubiyyət hüququ") və 45-ci ("Ana dilindən istifadə hüququ") maddələri burada keçərli deyil, çünki Azərbaycanda heç bir talış deyə bilməz ki, hansısa dövlət qurumunda onun milli mənsubiyyətinin “talış” yazılmasına etiraz edilməyərək, “azərbaycanlı”laşdırılmayıb, ana dilindən istifadə hüququndan isə heç danışmağa dəyməz, şəxsən mən 2015-ci ilin 22 yanvarında Səbayel məhkəməsində bu hüququmdan istifadə etmək istəsəmdə, bu hüquq mənə tanınmadı. Deməli həmin məruzənin bu paraqrafında təsvir edilən ölkə Azərbaycan deyil, Azərbaycan hakimiyyəti bu boyda yalana imza atmaz.

Daha sonra həmin giriş hissəsində oxuyuruq: “Hal–hazırda bakalavr pilləsində “Multikulturalizmə giriş” və magistr pilləsində “Azərbaycan Multikulturalizmi” fənnləri ölkədaxili 28 universitetdə tədris olunur”. Xub, çox gözəl, bəs hansı universitetdə “Talışşünaslıq” kafedrasını açıb, “Talış dili” fənnini tədris edirsiniz, bəlkə yazasız, biz də bilək? Axı “Azərbaycan Multikulturalizmi” fənnlərinin bir qayəsi də respublikada yaşayan xalqların dilinin tədrisinin akademik səviyyədə təşkil edilməsi olmalıdır, bu yoxdursa “Azərbaycan Multikulturalizmi” fənnlərində tələbələrə nədən danışırsız?  

Həmin uzun-uzadı yazılmış məruzənin II hissəsində Konvensiyanın 5-ci maddəsinə dair bəndində yazılır: “2. BBMM (Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi, izah bizimdir ) və “Kultura plyus” İnternet televiziyası Azərbaycanda yaşayan milli azlıqlar (avar, saxur, xınalıq, udi, və ləzgi) üçün video formatda ana dili dərsləri təşkil etmişdir”. (Azərbaycan dilinin orfoqrafiyasına görə “və” bağlayıcısından əvvəl “vergül” işarəsi qoyula bilməz, “udi” sözündən sonra “vergül” işarəsinin qoyulması onu sübut edir ki, udi dilindən sonra hansısa xalqın adı çəkilib, sonra bu ad məruzədən silinib) Gördüyünüz kimi həmin internet tv-də də talışlar, tatlar və kürdlər üçün “Ana Dili” dərsi təşkil edilməmişdir. Belə olan təqdirdə o “kultura+” internet tv kanalının missiyası natamam olduğunu bilə-bilə hansı multikultural dəyərlərdən danışırsınız? Maraqlısı isə odur ki, Nizamnaməsində Azərbaycanda yaşayan bütün xalqların dillərində veriliş verilməsi qeyd edilmiş İctimai televiziyadan, daha doğrusu həmin TV-nin öz Nizamnaməsinin əleyhinə olaraq Azərbaycanda yaşayan yerli xalqların dillərində verilişlərin verilməməsindən bir kəlmə də olsun belə danışılmır.  

Həmin məruzədə konvensiyanın 7-ci maddəsini tövsif edərkən Talış Mədəniyyət Mərkəzinin də adı keçir, hansının ki, nə ofisi var, nə də ki, dövlət tərəfindən maliyyələşmir. Üstəlik Talış Mədəniyyət Mərkəzinin qanuni fəaliyyətinə dövlət orqanları hər cürə əngəl yaradırlar. Elə Talış Mədəniyyət Mərkəzinin üzvlərinə qarşı aparılan və heç bir hüquqi əsasa söykənməyən son “istintaq tədbirləri”, o cümlədən Talış Mədəniyyət Mərkəzi sədrinin respublikadan çıxışına heç bir səbəb göstərilmədən qadağanın qoyulması da hakimiyyətin Talış Mədəniyyət Mərkəzinə olan “sevgisinin” bariz nümunəsidir. Bu əngəllərlə yanaşı dövlət tədbirlərində mənim Talış Mədəniyyət Mərkəzinin sədri kimi tənqidi çıxışlarımın qarşısını almaq və dövlət tədbirlərində özlərinə sərf edən yalançı tərifləri eşitmək üçün multikulturalizm məsələləri üzrə dövlət müşavirinin birbaşa göstərişi ilə “alternativ” Talış Mədəniyyət Mərkəzi yaradılaraq, professor İmanverdi Həmidov həmin quruma rəhbər təyin edilmişdir ki, bundan sonra mənim Talış Mədəniyyət Mərkəzinin sədri kimi dövlət tədbirlərində iştirakıma son qoyulmuşdur.  

Daha sonra oxuyuruq: “Hazırda Azərbaycan Respublikası DQİDK-də qeydiyyatdan keçmiş yəhudi dini icmaları bunlardır:

- Avropa Yəhudilərinin Bakı dini icması
- Bakı şəhəri Dağ Yəhudiləri dini icması
- Gürcü Yəhudilərinin Bakı dini icması
- Sumqayıt Yəhudiləri dini icması
- Quba rayonu Qırmızı qəsəbə Dağ Yəhudiləri dini icması
- Azərbaycan Yəhudiləri dini icması
- Oğuz şəhəri Yəhudi dini icması
- Bakı şəhəri “Yerusəlimin işığı” yəhudi dini icması
- Gəncə Yəhudiləri dini icması

1994-ci ildə Bakıda 46 saylı məktəbin nəzdində olan yəhudi sinifləri açılmışdır. Məktəbdə 100-ə yaxın yəhudi sagird təhsil alır. Onlara Hibri dili ilə yanaşı təhsil nazirliyinin nəzərdə tutduğu bütün fənlər tədris olunur”.
Azərbaycanda qardaş xalq olan yəhudilərin bu qədər icmasının olması çox gözəl göstəricidir, amma nəzərə alsaq ki, Azərbaycanda yəhudi qardaşlarımızın sayı biz talışlardan azı 50 dəfə azdırsa, onda Bakıda, Sumqayıtda, Gəncədə və digər şəhərlərdə “Talış Mərkəzlərinin” niyə yaradılmaması sualı bir yana qalsın, həmin şəhərlərin məktəblərində “Talış Dili”nin niyə tədris olunmaması sualı da meydana çıxır ki, bu sualın da yalnız bircə cavabı var: Azərbaycan hakimiyyəti talışların özünüifadəsində maraqlı deyil və talış dilinə hərtərəfli basqılar etməklə, talışların “könüllü assimilyasiyası” siyasətini aparır. 
Məruzədə daha bir maraqlı məqam var. Respublikada Talış dilində çıxan mətbu orqanlara aid “yarımcümlədə” “Tolışi Sədo”, “Tolışon Sədo” qəzetlərinin və “Söz” jurnalının adı keçir. “Söz” jurnalı 20 ilə yaxın bir müddətdir ki, dərc edilmir, yəni dərci dayanmış bir jurnalın adını bu məruzəyə salmaqla kimləri aldatmaq istəyirsiniz? İkincisi, məruzədə nədənsə “Tolışi Sədo” qəzetinin 2011-ci ilin may ayınadək müddətdə fasilələrlə dərc edilməsindən, həmin vaxtdan dərcini saxlamasından da danışılmır, üstəlik məruzədə bu multikultural və tolerant hakimiyyətin sifarişi ilə həmin qəzetin baş redaktoru, linqvist-alim Novruzəli Məmmədovu saxta ittihamlarla - “vətənə xəyanət” maddəsi ilə 2006-cı ildə həbs edilməsindən, 2009-cu ildə isə zindanda öldürülməsindən nədənsə bəhs olunmur. Həmin qəzetin ikinci baş redaktoru Hilal Məmmədovun da 2012-ci ildə eyni ittihamlarla həbsi barədə də nədənsə danışılmır. Bu məruzədə adı keçən üç mətbu orqandan yalnız biri – “Tolışon Sədo” qəzeti mənim şəxsi inadım hesabına dərc edilir ki, bu qəzet də hər hansı bir dövlət dəstəyindən məhrumdur, baxmayaraq ki, Azərbaycan hakimiyyəti özünə yaxın mətbu orqanlara ildə iki dəfə küllü miqdarda maddi dəstək verir. Üstəlik qəzetimizin maddi dəstək üçün etdiyi müraciətlərə rəsmən heç bir cavab verilməsə də, şifahi olaraq “talışlar özləri bu qəzetə niyə maliyyə dəstəyi vermirlər” kimi mücərrəd cavablar verilir.  

Məruzədə yer alan bir məlumatı nə yalan adlandırmaq olmur, nə də ki, onu təsdiq etmək mümkündür. Məruzədə qeyd edilir ki, Azərbaycanda yaşayan xalqların dilində dövlət hesabına radio verilişlər yayımlanır. Bu cümləni yalan saymaq olmaz, çünki həqiqətən də “Azərbaycan Dövlət Radiosu” nəzdində Talış Dili radiosu fəaliyyət göstərir və həftədə iki dəfə, hər dəfə 15 dəqiqə olmaqla bu radio efirə buraxılır. Amma yuxarıda qeyd etdiyim kimi bu radionun fəaliyyətini təsdiq də edə bilmirik. Çünki bu radio xarici dövlətlərə retransliyasiya edilir və bu radioya Azərbaycan Respublikasının ərazisində qulaq asmaq qeyri-mümkündür, əgər Azərbaycanın talış kökənli vətəndaşı bu radioya qulaq asa bilmirsə, onda zəruri sual yaranır: bu radionun missiyası nədir?  

Həmin məruzə ətrafında qısa mükalimələrim bu qədər, ümüdvar olmaq istərdim ki, Azərbaycan Respublikası V dövri məruzəsinədək yuxarıda sadaladağım yanlışlıqları aradan qaldıracaq.
 

Rafiq Cəlilov
Respublika Talış Mədəniyyət Mərkəzinin sədri
“Tolışon Sədo” qəzetinin təsisşisi və baş redaktoru
“Tolışon Sədo” qəzeti N:5(98) 10 iyun 2017