 Əslində çoxmillətlilik ölkənin milli sərvətidir, onu daha artıq qorumaq gərəkdir
Müasir dünyada 50-yə qədər separatizm ocaqları var və bu 250 milyon əhalini əhatə edir. Separatizm təkcə milli zəmində deyil, həm də dini zəmində özünü göstərir ki, həllinə zorakılıqla müdaxilə edildikdə, bütün hallarda silahlı qaşıdurmalarla müşayət olunur.
Yalnız 20-si etnik-monoton ölkə olmaqla dünyada 200 civarinda dövlət var ki, onların əhalisinin 5-25%-i hakim millətdən deyil. Belə ölkələrin 40 faizində ən azı 5 azsaylı xalq yaşayır. Yer kürəsində 8 min xalq yaşayır və nəzəri baxımdan onların hər biri siyasi müstəqilliyinə can ata bilər. Müstəqil milli dövlətlərin çoxluğu isə son nəticələrdə dünyanı müharibələr meydanlarına çevirə bilər. Lakin tarixin bütün dönəmlərində milli-etnik müstəqilliyə meyl güclü olub və bu da milyonlarla insanların məhvinə, hətta bəzi millətlərin tarixdən silinməsinə gətirib çıxarıb.
Məsələyə bioloji baxımdan yanaşdıqda aydın olur ki, milli-monolit ölkələrdə insanlarım fiziki və zehni (əqli) inkişaflarında çatlar əmələ gəlir, xəstəliklər, anadangəlmə şikəstliklərin sayı sürətlə artır, orta insan ömrü azalır və yeni nəsillər cırlaşır. Əslində bu daha böyük bəladır. Bütün bunlar ona gətirib çıxarır ki, millətlər ümumu birgəyaşayış qaydalarını mənimsəməli, etnik mənsubiyyətlərinə xələl gəlmədən birlikdə - bir dövlətdə qorxu keçirmədən, bir birlərinə hörmət əsasında vahid qanunlara əməl etməklə yaşamalıdırlar.
Azərbaycan
coxmillətli ölkədir. Bu ölkənin daimi sakinləri təkcə türklər deyil,
həmçinin talışlar, ləzgilər, tatlar, saxurlar, ingiloylar, ruslar,
udinlər, ukraynalılar və başqa millətlərdir.
* * *
Separatizm latın sözü olub, ona ümumi anlamda dövlətdən ayrılma, başqa bir dövlət qurma və ya dövlətin tərkibində siyasi muxtariyyət əldə etmə kimi anlayış verilir.
Separatizmin kökləri etnik konfliktlərin yaranmasından və ya yaradılmasından başlanır. Konfliktlər nəticələrinə görə çox təhlükəlidir, təkcə qarşıduran tərəflər üçün yox, dünya üçün faciə mənbəyidir. Birinci Dünya savaşı da Serbiya ilə Avstriya-Macarıstan arasında olan etnik konfliktdən başlamışdı. Etnik konfliktlərin yaranma səbəblərini dəqiq müəyyənləşdirən sistem də yoxdur. Hər bir konfliktin öz unikallığı və spesifikliyi olur. Separatizmi gücləndirən amillərin bəzilərinə toxunmaq istərdim:
1. Dövlət konstitusiyasında azlıqda qalan millətlərin mənafelərinin nəzərə alınmaması.
2. Dövlət siyasətinin azlıqda qalan millətlərin mənafelərinə laqeydliyi, ayrıseçkiliyə rəvac verməsi, milli azlıqların hüquqlarında aşağılamanın hökm sürməsi.
3. Ölkədə yaşayan azlıqda qalan millətlərin dil, din, mədəniyyət, adət-ənənələrinə sayğısızlıq və biganəlik göstərilməsi.
4. İşsizlik, dövlət məmurlarının rüşvət və korrupsiyaya qurşanması, azlıqda qalan millətlərin hakimiyyət strukturlarında təmsil olunmasına gizli əngəllər yaradılması.
5. Xarici ölkələrin xüsusi xidmət orqanlarının məqsədli şəkildə apardıqları pozuculuq fəaliyyətləri.
6. Konstitusiya haqlarını tələb edən azlıqda qalan millətlərin nümayəndələrinə "separatçı” damğası vurmaq.
Separatizmə aid yüzlərlə belə misallar çəkmək olar.
* * *
Azərbaycanda əsrlərdir ki, müxtəlif millətlər bu gün aparıcı etnos olan azəri türkləri ilə dinc yanaşı yaşayıblar. Hər millət öz dilini, dinini mədəniyyətini basqı olmadan inkişaf etdirə bilib. Lakin Sovet Hakimiyyətinin zorakılıq metodları, milli məsələnin Stalinsayağı həlli üsulları, sosializm məkanında etnosları yatmış şirə çevirdi ki, bu sistem dağılandan sonra etnik müharibələr bir anda alovlandı. SSRİ-də, Yuqoslaviyada, Balkanlarda milli məsələlər daş altından çıxmış kimi püskürdi, minlərlə insanın qanı töküldü, şəhərlər, kəndlər yerlə yeksan edildi, bəzi müstəqil ölkələr yaransa da, tam həllini tapmamış gərginliklər bu gün də davam etməkdədir. Azərbaycan da dünyanın çoxmillətli və milli zəmində qarşıdurmaların gözlənildiyi ölkələr sırasındadır. 1988-ci illərdən başlayan erməni separatizmi öz gücünü elə sovet dönəmində yaradılmış müstəqil erməni dövlətindən, Fransa kimi ölkələrdən, xristianlıqdan, erməni diaspora- lobbilərindən alsa da, Azərbaycanda yaşayan ermənilərin bu separatizmə dəstəyi yox dərəcəsində idi. Elə Ermənistanda yaşayan azərbaycanlılar da eyni aqibəti paylaşırdılar. Lakin, separatizm alovlarının bütün ağrıları Ermənistan türklərinin və Azərbaycan ermənilərinin başında çartladı, onları yurd-yuvalarından, yaşadıqları məkandan didərgin saldı.
Dağlıq Qarabağda erməni separatizminin sağalmaz yaralarını üstündən 20 ildən artıq zaman keçsə də, nəinki sağalda bilmirik, əksinə bir az da dərinləşdirib fəlakətə çevirmişik. Vəziyyət o yerə gəlib ki, mövcud hakimiyyətimiz atəşkəs pozulmasın deyə həm Ermənistanın, həm də onların xaricdəki havadarlarının çaldlqları ilə oynamaqdadır. Azərbaycan- Fransa ”dostluq” münasibətləri bunun bariz nümunəsidir.
* * *
Ermənilər Azərbaycanın daimi sakinləri olmasalar da ölkəmizdə tarixi min illərə söykənən aborogen xalqlarımız var. Yəqin ki, mənimlə razılaşarsınız ki, ölkənin aparıcı etnosu olan türklərlə onların birlikdə mübarizəsi, birliyi olmasaydı ölkənin itirilən torpaqlarının sayı 20% -dən daha artıq olardı. Nə qədər ki, itirilmiş torpaqlar qaytarılmayıb və güman etsək ki, hakimiyyətin əsas məqsədi bu torpaqların qaytarılmasından ibarətdir, onların birliyinə, birgəyəşayış qaydalarında problemlərin yaşanmamasına çalışmaqdan ibarət olmalıdır. Çox təəssüf ki, ölkə əhalisi milli mənsubiyyətlərindən asılı olmayaraq təzyiq və qorxu altında saxlanılmaqla idarə edilir. Azlıqda qalanlar isə daha çox əzillətlərə məruz qalırlar. Təzyiq və qorxu ilə idarəetmə isə təbii ki, separatçı meyllərin baş qaldırmasına meydan açır.
Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü, unitar dövlət quruluşunu təhdid edən qüvvələr indi ölkənin cənub-şərqində yaşayan talışlara və şimalında yaşayan ləzgilərə xüsusi diqqət yetirməyə başlayıb. Yeni etnik münaqişələr üçün hakimiyyətin yaratdığı münbit şəraitdən yararlanmağa cəhdlər edirlər. Məsələnin mahiyyətini araşdırdıqda görmək mümkündür ki, ölkə hakimiyyətinin səriştəsizliyi, zor siyasəti məsələyə konstruktiv yanaşılmaması, destruktiv qüvvələrə meydan açmaqdadır.
Yaxın və uzaq qonşularımızın Azərbaycanda olan maraqları müəyyən zaman içində bu faktordan istifadə etməyə zəminlər hazırlayır. Burada ən əsas faktor kimi, münaqişəyə təhrik edilənlərin dil-din birliyidir ki, bu dəyərlərə də ağır zərbələr elə Azərbaycan hakimiyyəti tərəfindən endirilir. Məscidlərin sökülməsi, yenilərinin tikilməsinə qadağalar, din xadimlərinin yalançı ittihamlarla türmələrə doldurulması, məscidə bomba atılması belə amillərdəndir. Bunların müqabilində hətta ehtiyac olmadığı təqdirdə belə Bakıda kilsə və sinaqoq tikilir, Parisdə qədim kilsə təmir etdirilir, Belqradda "Müqəddəs Petka" adında kilsəsinin tikintisi həyata keçirilir. İş o yerə çatıb ki, Qubada və Xaçmazda, Qusarda və Balakəndə, Ləmkəranda və Lerikdə, Masallıda və Yardımlıda çoxlu sayda məktəblərimiz var ki, tövlə üçün belə yararlı olmayan binalarda yerləşdiyi halda prezident İlham Əliyev Serbiyada xristian dini abidələrin restavrasiyasına, Novi Pazar Mədəniyyət evinin bərpasına, "Dostluq parkı”nın abadlaşdırılmasına, "Körpə, uşaq və yeniyetmələrin rifahı” ana və uşaq stasionarına, Voyevodina diyarında məskunlaşan qaçqınlara, Monteneqroda leysan yağışlardan zərər çəkmiş Virpazar qəsəbəsinin sakinlərinə göstərilmiş humanitar yardıma ayırdığı külli miqdarda vəsaitlərə görə "Balkanların ləyaqətli dostu” beynəlxalq mükafatı ilə təltif olunur. Bu vəsaitlər haradan toplanır, hansı büccədən ayrılır, heç kimin elementar məlumatı belə yoxdur.
Talış, ləzgi dilində kitab, qəzet çap etmək vacib bir məsələdir, qanunlarımz da buna yol verir. Lakin bu dillərdə bircə qəzetə, jurnala, kitaba da dövlət dəstəyi, yardımı yoxdur, ibtidai siniflərdə talış dili dərsliyi beş ildir ki, təkrar nəşr edilmədiyi halda məşhur serb yazıçısı Milorad Paviçin "Xəzər Lüğəti” kitabı kütləvi tirajla "H.Əliyev findu” tərəfindən çap edilir.
Ölkənin istər şimalında, istərsədə cənubunda regional televiziya proqramları yayımlanır. Lənkəran əhalisinin uzun illərdir ki, "Cənub TV”-də talış dilində bir neçə saatlıq verilişlər verilməsi xahişi verinə yetirilmədən qalır. Bu separatizm deyilmi? Bölgənin daimi sakinləri olan talışların öz dillərində verlişlərə baxması nədən yasaqlanıb ğörəsən?
(ardı var)
Hüseynqulu Məmmədli
|
