 Poetik ənənəsi əsrlərlə dondurulmuş bir dildə petik söz demək hər kəsin işi deyil. Bunun üçün gərək bütün varlığınla öz dilini, xalqını sevəsən, onu duyasan, hiss edəsən ki, belə ağır bir yükü çıyninə qaldıra biləsən və öz xalqının şairi adlanmaq səlahiyyətini qazanasan. Şair Nəriman Ağazadə Tolışi məhz belə bir səlahiyyətə sahibdir.
Az sözlə böyük tarixi hadisələrin poetik tərzdə idarə edildiyi aşağıdakı misralar oxucunu şairə təzimetməyə səfərbərliyə alır: Bənəy "yolə dəbyovnıyə” Okuşyəni çıvrə kiyə ("Bi tolışə bandonədə”).
Şair son illərdə talış dilində bəzi dərsliklərin, şeir kitablarının çapından, qəzet nəşrindən-doğma ana dilinin müəyyən dərəcədə üzə çıxmasından sevinir, sanki təzə dil açır: Bu sevinci bütün talışlar yaşamışlar. Şair lirik "Mən”i vasitəsilə talışların sevincinin bədii ifadəsini vermişdir.
Tojəm zıvon oka, bənəy əğıli,
Boydəğım kardəme moə zıvonım.
Hardedəm sıxanon bənəy noğuli,
Bekardem pidəniqəvo əvoni. ("Moə zıvon”)
Şair öz milli mənsubluğunu, doğma ana dilini dananlara qarşı ağır mənəvi ittiham irəli sürür, dil ana ilə başlı olduğu üçün dildən imtina etməyi anadan imtina etmək qədər böyük qəbahət, mənəvi cinayət sayır ("Moə zıvon”). O, doğma ana dilinin təəssübünü, qeyrətini çəkməklə yanaşı, bu dildə qiymətli poetik əsərlər yaratmaq imkanını da sübut edir:
Mı kardeədə kəşon-kəşon,
Dı şoy pur bə ıştı çaşon,
Noxəş qınyəm, bəş pərişon,
Xəş beyədə şoə moəm,
Bəmı umur doə moəm. ("Bəmı umur doə moəm”)
Bax budur dilin zənginliyi! Poetik möcüzələr yaratmaq imkanları! Bu dildə bəşər mədəniyyətinə yeni töhvələr vermək, onu daha da zənginləşdirmək üçün tükənməz imkanlar var. Bu dildə həm ən incə lirik hisləri, ən dərin fəlsəfi mühakimələri, öldürücü, məhvedici satirik münasibəti, habelə məzəli, .zarafatları, ehramları ifadə etmək olur. Bu cəhətdən Nəriman Ağazadə ilə Zahir Əzəmətin deyişməsi şəklində ifadə olunan "Votedəm” şeri çox xarakterikdir.
Bu deyişmədə talış dilinin zəngin imkanlarından səmərəli istifadə edib əhval ruhiyyəni real, həm də obrazlı ifadə etmək ustalığının nümayişini görürük. Şairin rəndələnmiş, insanın bir başa iliyinə işləyən bir uslubda yazısında həm incə yumor, həm kinayə, həm də dərin fəlsəfi ümumiləşdirmə var. Və fikrin ifadəsini bu cür reallaşdıran talış dilinin imkanları qarşısında heyrətlənməmək, ona heyran qalmamaq olmur. Deyişmənin hər bəndində yumor və ehamın müxtəlif incə çalarlarını, habelə qəlbin ən dərin qatlarında özünə möhkəm yer tutan vətən məhəbbətinin müqəddəsliyinin zərif ifadəsini görürük. Belə poetik bəndləri oxucuya çatdıran müəllifə minnatdarlığımızı, bu imkanı yaradan talış dilinin möhtəşəmliyi, əzəməti və zənginliyi qarşısında heyranlığımızı bildiririk.
Elə poetik ifadələr var ki, onlar məhz talış dilinin daxili potensial imkanlarının məhsulu kimi reallaşır, şairin ən incə və mürəkkəb poetik təxəyyülünün bədii, obrazlı ifadəsinə xidmət edir.
Tıni az həməysə baş zınedəm xo,
Sevqi barzə bandi bəş zınedəm xo,
Boçımı pəri tıni kəş zınedəm xo,
Orzum bə rost bekə, reçinə kinə ("Orzum bə rost bekə”)
Bu bənddə "Barza bandon bəş”, "Boçımı pəri tıni kəş zınedəm” ifadələrinin poetik tutumuna fikir verin! Şair dilin zəngin imkanlarından maksimum istifadə etmiş, eyni zamanda fitri istedadı ilə dilimizin də ifadə bazasını zənginləşməsinə xidmət etmişdir. "Çand vaxte vusali çaşte zındənim” ("Orzum bə rost bekə”) poetik ifadəsi də belələrinə misaldır.
Və yaxud:
Qıniyəm bədə kəşi,
Rost bıkə çımı ləşi ("Sutdəm mı, yalovım ni”)
parçasındakı həmqafiyə "kəş” və "ləş” sözlərini poetik mənada işlətmək, onları poetik kontekstə qoşmaq və gözəl bənzətmə (bədə kəşi) yaratmaq, "ləş” sözünü poetik semantika sahəsinə daxil etməklə, onun sferasının genişliyindən maksimum bəhrələnmək bacarığı oxucunu heyran qoyur:
Çaşonım bətı dutə,
Dardi ka mutə-mutə. ("Sutdəm mı, yalovım ni”)
parçasında "dutə”, "mutə-mutə” həmqafiyə sözlərini poetik mənada işlətmək, onları ilk baxışda nəzərə çarpmayan məna incəliklərini ön plana çəkib qabartmaqla potik möcüzə yaratmaq şair Nərimana məxsus icadlardır. O, sözlərdən daha çox, sözlərin məna çalarlarını zərrəbinlə axtarıb tapır, bəlkədə heç kimin yada salmadığı və yada salmayacağı məna çalarlarını üzə çıxartmaqla həm dilin petensial imkanlarını kəşv edir, həm də gözəl poetik nümunələr yaradır.
(ardı var)
Əvəz Sadıqov,
Filologiya elmləri doktoru
Mərhum
ustad filoloqumuz Əvəz Sadıqovun şair Nəriman Tolışi sənətinə həsr
etdiyi və 1998-ci ildə yazmış olduğu bu yazısı müəyyən texniki
səbəblərdən "Tolışi Sədo” qəzetində dərc olunmamış qalıb. "Tolışi Sədo”
qəzetinin arxivindən bu yazını tapıb, bizə verən dostlarımıza
minnətdarlığımızı bildirməklə yanaşı, həmən yazını Oxucularımızın
ixtiyarına veririk.
"Tolışon Sədo” nöm: 04(16), 11 fevral 2012
|
