Regionlarda hələ sovet dövründən formalaşan tarix-diyarşünaslıq muzeylərinin hazırkı vəziyyəti heç də ürəkaçan deyil.
Masallı tarix-diyarşünaslıq muzeyi analoji müəssisələrdən fərqli olaraq rayon mərkəzində deyil, Hişkədərə kəndində yerləşir. Belə fərqliliyin səbəbi ondadır ki, muzey demək olar ki, bir nəfərin – kənd sakini və kimya-biologiya müəllimi Rəhim Tağıyevin sayəsində yaradılıb. Lakin bu gün muzeyin yerləşdiyi bina acınacaqlı vəziyyətdədir.
Qonşu Mollaoba kənd sakini Allahverdi Rəhimli muzeyin hazırkı vəziyyətindən ürək ağrısıyla danışır: "Bizim kənddən xeyli insan Rusiyada işləyir. Bu səbəbdən xeyir-şər məclislərində tez-tez oradan qonaqlarımız olur. Bəziləri bir neçə gün burada qalıb istirahət edir, bölgənin görməli yerlərini, tarixi abidələrini və muzeylərini ziyarət etmək istəyirlər. Hişkədərədə yerləşən muzey çox zəngindir, amma yerləşdiyi bina bərbad vəziyyətdədir. Qonaqları ora aparanda adam zəngin tariximizə görə fəxr edir, amma bu tarixə etinasız münasibətə görə xəcalət çəkir. Bina artıq illərdir ki, muzeyin tələbatına cavab vermir, eksponatların çox hissəsi nümayiş etdirilmir. Son illər isə bina ümumiyyətlə qəzalı vəziyyətə düşüb, divarlar çat verib, tavan tökülür. Görəsən, niyə bir tədbir görülmür?”.
Muzeyin direktoru Əntiqə Tağıyeva muzeyin banisi Rəhim Tağıyevin nəvəsidir: "Uzun illər qazıntılar aparıb, ayrı-ayrı şəxslərdən eksponatlar toplayıb. 1952-ci ildən şəxsi kolleksiya kimi, 1963-1978-ci illərdə Hişkədərə kənd məktəbinin muzeyi kimi nümayiş olunub. 1978-ci ildə isə tarix-diyarşünaslıq muzeyi statusu verilib və indi yerləşdiyi bina ayrılıb. 35 ildir ki, bu binada fəaliyyət göstəririk. Bu bina artıq tələblərimizə cavab vermir. Yeni binanın bu il tikilməsi haqqında xəbərlər var idi, amma hələ ki, reallaşmayıb”.
Ümumi sahəsi cəmi 288 kvadrat metr olan irili-xırdalı 7 otaqdan ibarət muzey binasında 7 min eksponat toplanıb. Amma onlardan yalnız 2 minini nümayiş etdirə bilirlər.
Hişkədərə kənd məktəbinin gənc tarix müəllimi Cəlil İmanov diqqəti muzeyin təhlükəsizliyinə çəkir: "Muzeyin yerləşdiyi bina təhlükəsizlik qaydalarına cavab vermir. Muzey ciddi mühafizə olunmalı, bunun üçün lazımi şərait olan binada yerləşdirilməlidir. Axı burada xalqımızın tarixini əks etdirən nadir nümunələr var, hansısa birisi oğurlanarsa kim cavab verəcək? 15-20 il əvvəl belə bir hadisə baş vermişdi. O zaman oğrular tezliklə tutuldular, əşyalar qaytarıldı, amma qədim bir samovar tapılmadı. Yaxşıdır ki, muzey kənddə yerləşir, özü də məktəbin həyətində. Məktəbin gözətçisi muzeyə də göz-qulaq olur.
Yeri gəlmişkən, söhbət gəzir ki, planlaşdırılan yeni bina rayon mərkəzində tikilə bilər. Kənd əhalisi bundan qəti narazıdır. Muzey bizim kəndin atributuna çevrilib, onu itirmək istəmirik”, - Cəlil İmanov deyir.
Lənkəran Dövlət Universitetinin baş müəllimi, tarixçi-arxeoloq Həşim Kəlbiyev də muzeyin vəziyyətindən ürək ağrısı ilə danışır: "Muzeyşünaslıq sadəcə hansısa əşyaları ziyarətçilərə göstərməkdən ibarət deyil. Bu sahə əməlli-başlı elmdir. Paltarlar, əmək və döyüş alətləri, kağız məhsulları, sikkələr xüsusi şəraitdə saxlanılmalıdırlar, xüsusi məhlullarla dərmanlanmalıdırlar ki, zaman ötdükcə korlanmasınlar. Muzey otaqlarında bəlli hərarət təmin edilməlidir. Təəssüf ki, Hişkədərə kəndində yerləşən Masallı tarix-diyarşünaslıq muzeyində bu şərait olmadığından hər şey kustar səviyyədədir. Halbuki, bölgənin ən zəngin muzeyidir. Mən hər il praktiki təcrübə çərçivəsində Lənkəran universitetinin tələbələri ilə bölgədəki muzeyləri ziyarət edirəm. Heç bir muzeydə bu qədər zəngin və nadir eksponatlar yoxdur. Lakin şəraiti çox bərbaddır. Bir yandan çox darısqallıqdır, digər tərəfdən qəza vəziyyətindədir. Ziyarət zamanı hər dəfə tələbələrə ehtiyatlı olmaları barədə xəbərdarlıq edirəm”.
Həşim müəllim ümumiyyətlə respublikada muzeyşünaslığa münasibətin dəyişməsini zəruri sayır: "Hər bir muzeyin öz saytı olmalıdır. Bu saytda muzeyin bölmələri üzrə məlumatlar, bəzi şəkillər yerləşdirilməlidir. Azərbaycanda hamının Masallıya, ya Lənkərana gəlmək imkanı yoxdur. Niyə bu saytlar vasitəsilə bölgənin tarixi, arxeologiyası və etnoqrafiyası haqqında məlumat əldə edə bilməsinlər? Digər tərəfdən, bu xarici ölkə vətəndaşlarının da marağına səbəb olar, turizmə təsir göstərər”.
Problemlə bağlı hakimiyyət orqanlarının mövqeyini öyrənmək üçün əlaqə saxladığımız Masallı rayon icra hakimiyyəti başçısının humanitar məsələlər üzrə müavini Nəsir Muxtarlı tarix-diyarşünaslıq muzeyinin binasının qəzalı vəziyyətdə olmasını etiraf etdi: "Muzey binasının tələblərə cavab verməməsi və qəzalı vəziyyətdə olması barədə məlumatımız var. Problemin həlli üçün Masallı icra hakimiyyəti muzey üçün yeni binanın tikilməsi haqqında Nazirlər kabineti qarşısında məsələ qaldırıb. Ümid edirik ki, Nazirlər kabineti müraciətimizə müsbət cavab verəcək və tikinti 2014-cü ilin planına daxil ediləcək”.
Nəsir Muxtarlı yeni binanın rayon mərkəzində tikiləcəyi haqqında informasiyanı nə təsdiq, nə də inkar etdi: "Bu haqda hələ qəti fikir yoxdur. Əvvəlcə plana salınsın, sonra müzakirə edəcəyik”.
Həşim Kəlbiyev isə muzeyin rayon mərkəzinə köçürülməsinin qəti əleyhinədir. Onun fikrincə, arxeoloji tapıntıları ilə zəngin olan Hişkədərə kəndi özü bir muzeydir. "həm də dünyanın bir çox yerlərində açıq havada muzey eksponatları - əsasən daş abidələr nümayiş olunur. Masallı tarix-diyarşünaslıq muzeyində də belə abidələr var. Əgər yeni muzey tikilirsə, o zaman dünyada qəbul olunmuş standartlara tam cavab verən bir layihə hazırlanmalıdır. Rayon mərkəzində bunun üçün kifayət edəcək yer ayırmaq çətindir. Hişkədərə kəndi isə optimal məkandır. Digər tərəfdən də bu kəndin infrastukturunun, xidmət sektorunun inkişafına, deməli, Hişkədərə və ətraf kəndlərin əhalisinin rifahına müsbət təsir edər”, - deyir Həşim müəllim (http://civil-forum.az/).
Yadigar SADIQOV
