 (Şərqin böyük qəzəlxanı Əliağa Vahidin əziz xatirəsinə)
Müəyyən ritmik səda (əsasən, dəf) altında iki və ya daha artıq şair, müğənni ya qafiyə tutma istedadına malik olan şəxslər arasında bu və ya digər şərtlərlə (ədəbi tələblərlə) deyişmələr hələm ta qədim zamanlardan şərqdə, əsasən də İranda xeyli populyar olmuşdur. İstər zərdüşlük zamanı MAQlar, istərsə də sonrakı İslam dininin hakim olduğu dövrlərdə sufilər (əsasəndə onların tərkibindən çıxan dərvişlər) həmin ritmik sədalar altında rübai, qəzəl və i.a. şeir deyişmələri formasında Yaradanı vəsf etmişlər. Sonralar dərin dini fəlsəfi mənaya malik olan bu deyişmə janrı xalqın bu və digər probleminin, dərd-sərlərinin ifa formasına çevrildiyindən, hakim qüvvələr tərəfindən qadağaya məruz qaldı. Xalqın azad-fikirli şair, mügənni, filosof, ədib və digər müxalifləri tərəfindən "mey-xana” (şərəb içilən yer) adlanan xəlvəti güşələrdə yığışaraq bu janrı yaşatmalı olmuşlar. Əslində, uzun müddət ərzində dərvişlər və bu və ya digər sufi təriqətləri də xəlvəti məclislərdə yığışaraq öz dini ayinlərini bu formada həyata keçirmişlər. Yəni, "mey-xana” – heç də hərfi mənanı (mey içilən yer) vermirdi. Hərçənd ki, bu halda istisna deyildi...
Bu gün də İranda bu janr – "mey-xana” müəyyən dini qadağalara baxmayaraq, öz qədim fəlsəfi dəyərlərini itirməmişdir, məsələn, youtube saytında kifayət qədər bu kimi kollektiv deyişmə səhnəsinə rast gəlmək olar.
Əsasən XIX əsrin sonlarından başlayaraq, qədim Bakı kəndlərinin bəlkəm də hamısında bu janr artıq toy-şadlıq məclislərində açıq şəkildə ifa olunmağa başlandı. Ümumiyyətlə isə, Quba və Şirvan regionu bu janra xeyli meyilli idi. XX əsrin əvvəllərində rəhmətlik şairimiz Əliağa Vahid (Masazırlı) meyxana janrına yeni rəng və yeni nəfəs verdi. Tam qətiyyətlə demək olar ki, o, bu yeni janrın banisidir. Dahi Fizulidən sonra şərqin bəlkəm də ən böyük qəzəlxanı hesab edilə bilən Əliağa Vahid öz azadfikirli mövqeyi ilə də həm o keçmiş, həm də ki, müasir ədib və şairlərdən fərqlənmirdi. Onun şərab meyilli kimi tanınması dövrünün iztirablarından xilası üçün bir nicat yolu olub, bəlkəm də zahiri görüntü xarakterli bir səhnə idi. Əks təqdirdə, o da 1937-38-ci repressiya illərin, ya da sonraki dövrün qurbanı gedə bilərdi. Allaha dua edirik ki, bu Azadlıq və Haqqsevər fədainin günahlarını əhf edib, ruhunu şad etsin! Amin!
Əliağa Vahidin vəfatından sonra meyxana janrı rəsmən qadağaya məruz qalmasa da, qeyri-rəsmi olaraq ifasına izn verilmirdi. Bununla belə, Bakı kəndlərində qapalı toy-şənlik məclislərini mey-xanasız təsəvvür etmək olmazdı.
Bizim "Toloşi Sədo” ("Talışın Səsi”) niki ilə youtube saytında yerləşdirdiyimiz "Tı kto takoy, davay, do svidaniya” video-roliki Rusiyada BUM yaratdıqdan sonra, dünyada meyxana janrına maraq oyansa da, əfsuslar və min əfsuslar olsun ki, yalnız bu bir başlıqdan başqa insanları meyxana ilə bağlı digər cəhədlər elə də maraqlandırmadı. Əslində bu ifadə əvvələr də tez-tez işlənmiş və qafiyə formasında da deyilmişdi. Etiraf edirik ki, bizim bu video-roliki yaymaqda məqsədimiz heç də sırf meyxana janrını tanıtdırmaq yox, həm də xəstə təxəyyülə soykəndiyini tədqiq etmək idi. Bu eksperementimizin elə öz başımıza da böyük bəla açacağını bu BUMdan sonra dərk etsək də, artıq gec idi: 3 ağır cəfəng ittiham ilə şərlənərək həbsxanaya atılmağımız – elə müəyyən qüvvələrin də həmin kütlə psixoloqiyasından uzağa gedə bilmədiyini göstərir...
Bununla belə,17.06.2012 tarixdə NTV telekanalı tərəfindən efirə gedən o 8 dəqiqəlik verilişdə 1-2 dəqiqəlik olsa da, həm Əliağa Vahidin, həm də meyxana janrının əsas məqsədini – AZADFİKİRİ milyonlarla insanlara çatdıra bildik. Doğrusu,100% əmin idik ki, bu "azadfikrimiz” bizə xeyli baha başa gələcəkdir...
21.06.2012-ci il tarixdə bu verilişdən 4 gün sonra bizi zorla maşınlarına mindirib Baş Narkotika İdarəsinə aparanda, yol boyu da elə bu kimi”səhvlərimizi” bizə anlatmaq idi...
Sonralar müstəntiqim də bu "səhvlərimizi” xeyli xırdaladı: demə, hələ özbaşınalıq edib o NTV çəkiliş qrupunu Azərbaycana gətirməyimiz azmış kimi, özümüzü lap "lotu” müxalifətçi kimi aparmağımız da yuxarıların qəzəbinə səbəb olubmuş... Güman ki, onlar bizim İntiqam və Ehtiram Rüstəmovlarla (qafiyənin müəllifləri) arasında olan telefon söhbətlərimizi də dinləyiblərmiş... O söhbətlərdəki bəzi səhvlərimizi də bizə xatırlatdılar. Bu da ondan ibarət idi ki, biz onlara məlum BUMdan sonra, müsahibələrində maksimum neytral mövqe tutmağı; siyasətə qətiyyən uymamağı; ”biz siyasətçi deyilik, həm hakimiyyətin, həm də müxalifətin şair oğluyuq” kimi sözlərlə canını qurtarmağı; Əliağa Vahid kimi azadfikirli və mərd olmağı tövsiyə etmişdik...
Əlbəttə ki, onlar da həmin xəstə təxəyyüllü kütlələrin "ulduzlarina” çevrilmələrindən xeyli fərəhlənərək, göylərdə uçurdular, halbuki, biz onlara görə də xeyli narahat idik...
Belə bir epizodu xatırlamaq yerinə düşür: NTV çəkiliş qrupunun rəhbərliyi ilə telefon danışıqlarında qərara almışdıq ki, Əliağa Vahidin evindən, ailəsindən, məzar və büstünün də yanından da müəyyən kadrlar çəkilsin. Həmin 8 dəqiqəlik reportajdakı "Bizim Cəbiş Müəllim” filmindən götürülmüş meyxana səhnəsini də rejissora təqdim etmiş və əsl meyxanənin bu ritmdə oxunduğunu onlara bildirmişdik.Yəni, Bakiya gəlməmişdən qabaq bəzi səhnələrin ssenarisini hazırlamışdıq. Rəhmətlik Əliağa Vahidin oğlunun evinə getməyi isə İntiqamgil məsləhət bilmədi. Çox güman ki, onlar da "kimlərləsə də” məsləhətləşmələr aparmışdılar. Demə Əliağa Vahidin qoca oğlu hədsiz xəstə və yarıtmaz ev şəraitində yaşayırmış, atasının evindən isə əsər-əlamət qalmamış...
Yeri gəlmişkən, məni maşında təhqir edən o gənclər, Ə.Vahidin ünvanına da ən nalayiq söyüş və təhqirləri belə yağdırmaqdan belə çəkinmirdilər...
Onlara: "Qəbrin çatlasın, ey Vahid, gör sənin ruhundan da necə qorxurlar?!” - deyəndə, əvəzində güclü bir yumruğu da başımızdan almışdıq... Onların: "Hilal, bəlkəm Ə.Vahid də talış olub?!” - kinayəli sualına, ”O, bütün millətin, o cümlədən, talışın da fədakar qəzəlxan oğludur” - cavabına isə lap gülüşdülər...
Bu günlərdə zindanda olarkən, eşitdik ki, Rüstəmov qardaşları nəinki tanınmış Rusiya və MDB Nümayəndələri, həm də ölkə rəhbərliyi tərəfindən təntənəli şəkildə qəbul olunublar.Və təbii ki, o qardaşların adımızı xatırlatmasına heç cürət belə tapmayacaqları da aşkar idi, axı, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, onlar da dövrünün və zamanının kütlə qəhrəmanları idilər, daha doğrusu, eksperimentimizin acı nəticəsi idilər. Neynək, bu da bu gün çiyinlərimizə düşən növbəti dünyəvi sınaq yükləridir... Allah ozü bu yükün ağırlığından bizi hifz etsin. Allaha min şükür ki, O, bizi kütlənin bu şan-şöhrət hücumlarından qorudu...
Əlbəttə ki,yuxarıda adı qeyd edilən meyxanadakı söz və fikirlərin nə ədəbi, nə əxlaqi normalara uyğun gəlmədiyini bildirən tənqidçilər də haqlıdırlar: Axı heç Ə.Vahidin də ruhu bu boş və mənasız sözlərdən şad olmaz. Əslində isə bu gün istər rus, istərsə də digər xalq kütlələrinə xoş gələn cəmi bircə cümlədir: "Tı kto takoy,davay do svidaniya!”. Onları heç Ə.Vahid maraqlandırmır, heç meyxana da... İnsanlar bir-birinə nifrətin, barışmazlığın, lağa qoymağın yeni modelini tapdılar: "Tı kto takoy, davay do svidaniya!” Bəzən çox fikirləşirəm: axı, niyə o məlum video-rolikin ilkin adını (talışi i bakinsi - meyxana na russkom) dəyişdik?! Axı niyə?! BU kəşf-eksperiment bizə lazım idi ki?! İndi oturmuşduq evimizdə, müəllimliyimizi edib, tələbə və şagirdlərə riyaziyyat öyrədirdik, daha "narkobaron”, ”casus” kimi uydurma ittihamlarla zindana atılmazdıq...
Amma yenə də ümüdlərimizi itirməmişik, axı, insanlar tamam kütləyə çevrilməyiblər, içərilərində AZADFİKİRLİ VAHİDsevərlər hələm ki, var, demək, yaxın bir gündə nəinki bizim, o kütlənin xilasına ümidlər itə bilməz...
Yaşasın kütləyə uymayan cəmi Vahidpərəstlər!!!
Hilal Məmmədov
(Kürdəxanı təcridxanası)
"Tolışon Sədo” N:33(45), 05 oktyabr 2012
|
