 MƏŞHƏDİ SADIXİ DILONSUTƏ POEZİYA
Məşhədi Sadıx Məhərrəmizoə moəku bıə 1964 - nə sori noyabri 2-də Masalli Miyonku diədə. Miyonku məktəbədə ibtidai iyən əsas təhsil sə bəpeştə 1982 - nə sori oroxniyəşe Hışkədə miyonə məktəb. Esət ko kardedə Miyonku miyonə məktəbədə. Kəbəsoybe, ço kinəş, i zoəş heste.
Hırdən beədə inəş bevaxt şə çı dınyo . Çı hadisəku ğoym təsirin bıə Məşhədi Sadıx nuperəsə vaxtonku de şeir nıvışte dastko bıə: Sıftə de "Sadıx Ceyrani”, peşo "Sadıx Məhər¬rəmizoə”, "Məşhədi Sadıx” imzoon mətbuatədə çap bıə, məclisonədə deştə mahiranə ləfzi ıştə nıvıştəyon bo cəmati ifa kardedə. "Bənə çokə hamsiyə, çokə həmro, pokə inson, nomoj bıvot, Xıdo piə odəm... di cəmati, zınəkəson, məsəkəson dılədə yolə hurməti soybe. Tijə fik-fam, hozıəcəvob, poetikə əhvol, xeyirxoə əməlon bonovone.” (Məmmədşah Mirzə, 145)
Əğılətiku ən yolə arzuş aktyorəti bıə Məşhədi Sadıx məşhure eli dılədə həmən de şinəzıvonə şair nomi. Bə tirki, bə tolışi nıvıştə dı zıvonə şaire. "Ömür kitabı” nomədə kitobədə (Boku – 2008, 146 səh.) har dı zıvonədə şeironış cəm bıə.
Məşhədi Sadıxi sıftənə şeiron mevzu peqətedə şairi əhotə bıkə insonon, nezə odəmon jimoniku, əvoni təsvir - tərənnum kardeku, çoki-bədi bə ğələm seyku: Pıə-moə, dədə-bobo, mamu-bibi, xalə-day, jen –kinə, zoə-vəyu, bıvə-hovə... Çəvon hay obraz bə çəşəvə omedə, de sirə odəmi nəzəku dəvardedə:
1) Boə obraz. Deşmeni çəşi teğ, yod-biqonə vədə parçin, bərkə puji sun, peşti zu, dıli şirə...
Tı bıməmoş, əçəy çəşdə as bəbe,
Sə bıdəjo, əçəy dıldə yas bəbe.
Iştı səysə hejo əçəy das bəbe,
Çokə peşte bərkə rujdə çokə boə. ("Çokə boə”, 122)
2) Hovə obraz. Bıvon zinət, şoyə rujon raxsəvon, bədə rujon ast ekə, jəqonə rujon dıvo-səno bıkə, deştə bıvəyon fəxr bıkə... M. Sadıxi poeziyədə mərkəziyə ğəhrəmone hovə...məxsusə vırəş heste çəy ofəyəvonədə:
Bəştı linqi teğ eşo,
Çəyo tıləy xun beşo,
Əv bə hovə quş bışo,
Iştəni bəkışte əv. ("Hovə”, 134)
3) Zoə obraz. Jimoni həmməy əzon- əzobon əvəze zoə, səy sipibıkə, xunı - qujd ekə, de mijon otəş bıporon, bə dılon biə, dardon dəmon iyən zoəy...
Əv beədə şoy-şoy kardəş,
Əv yol be-be dıli hardəş.
Ha ruj tarsı-larz bardəş...
Əncəx inən zoə şine. ("Zoə şine”, 121)
4) İnə/moə/nənə obraz. Iştə reçinə cıvonəti bəştə avlodon ərməğon bıkə inə. Zoə-kinə, nəvə-nəticə roədə sio-şəvə qızqon sipi bıkə inə. Bə rujne "Yolə çayə hiyonə¬də”, ”Mədo kulətonədə” ko bıkə, bə şəvon leğ- pizə opotə, to¬mon, ceben boftə inə. Sıftə reçinə vəyu bıə, şe–şe pi bıə, piəjen bıə inə. Oxoyədə bə sardə zəmin şə inə. Ço zoə - i kinə nışonə haştə inə. Har bə yod dəşeədə dıli sə sutə inə...
Qofe lokne, lo-lo vote,
Iştən bəmeş, əğıl hıte.
Çəy dardon bə con peqəte,
Hiç nıvote: Dəjedə con,
Con şinə mo, bəştı ğıbon. ("Şinə mo”, 131)
Im həmonə inəy ki, zımsonə semonədə zoə neylonə şəy eyəvati, inə əy əşırti, tatə piçi vədə deştə lodə daston əğəti, bə piçi rahanə ə şəy hışk əkəy, maştə sıbədəli zoə şəy təkani, bə məktəb əşi... Çanə konkret, fərdiən bıbu, M. Sadıxi in inə obraz bə çəmə həmməy nənəyon oşedə...
5) Pıə/dədə/lələ obraz. Bə rujone deştə mijon otəş peqətə, bə şəvone rohət nıhıtə pıə, avlodi jivnero de dəjə dıli rujədə həzo kərə no-peqət bıkə pıə. Osmonodə de çəxməxi sıxan bıkə, zəmini dimədə bo yolon nokəti bıkə- bəştə xeyzoni, hırdəniro qiliz ebə pıə... Jıqo qıləy insone M. Sadıxi təsvir kardə pıə obraz:
Sadıx vəse, doy oməşand,
Həmməy dardon bınə məkand.
Vote çı xeyr, sokit bımand,
Bo ki rohət, bo ki darde,
Çı çətine pıəti karde ! ("Pıəti karde”, 133)
6) Xışavand/həsuyə, həsı obraz. Kəy ən azizə mehmon, xeyzoni ən ve piə odəm:
Kəybonım botı oj,
Keynə çəmə kəy boş.
Bəvindem, şo bəbem,
Tı çanə şo bıboş.
Xışəvand, xışəvand,
Xəş oməş, xışəvand.
Boy dımı rask bıkə,
Kəş oşand, xışəvand. ("Xışəvand”, 139)
M. Sadıx ıştə şeironədə mətləbi dıroz kardedəni, sıxani kırt (lakonik) votedə, fik- fami cəm (qırdəcəl) kardedə, 3-4 fakt vəs kardedə ki, bə nığılə səkiştə boy. Bə romanon, bə poemon dəvitənıbə mətləb 3-4 bəndə şeirədə ruşin bedə. Məsələn, jimoni hədər beyku vey noroziyəton votedən - nıvıştedən: Hay ekoloqiya jıqo çəş kardənin, hay zımhor həmmə kimyay, hay hukumət bəştə xəlqi biqonəy... ha jıqo qusuron aşmardedəni Sadıx, 3 bəndinə "Oxoy rəsə” pencli şeerədə həmonə fikron həmməy səkiştə doedə, həmən vey-vey təsirin bedə, yodədən çok mandedə:
Dim sio bıbu çı zəmonə, dimım sio bıə,
Çı dınyoku, vallah, çımı çəşım si bıə.
Mədə xərob, ciqər yarə, dılım sə bıə.
Təylə darde çəmə mahol çı sə - bə sə.
Bovə bıkən, çəmə həmməy oxoy rəsə.
Əğıl dımı "əğlə puli” dave kardə,
Jıqo zındə lələ əçəy puli hardə.
"Nəv məmməde”, əv nəv qılə sio nun kardə!
Çokə balə, ə pul həni təmom pesiə,
Bovə bıkən çəmə həmməy oxoy rəsə.
Sadıx votdə: Qandım kaşdəm, hiç bedəni,
Bo şartuki hiç kəs bəmə ov doedəni.
Nəşə çoke, əyən kaşte haştedənin,
Kovrə xoki, hiç zındənim, ekəm bə sə?
Bovə bıkən, çəmə həmməy oxoy rəsə. ("Oxoy rəsə”, 123)
M.Sadıxi kali şeironədə oko doə bıə ibrətinə səkiştəon, nə¬si¬hətə-pəndə sıxanon bahandon bə dumot bardedə, dıl okardedə:
Rə boy, balə, vəyə bıkə, vəyu biə,
Bə har kəsi ğısmət bıbu: dıli piə.
Con bıvotı həsı-vəyu, hiv-iyə !
Bə navkonə həyo-abru oqardın,
Həsı–vəyu iyəndı sə bıqardın.
Moynon həmməy tike dlroz təkardın!
Moynə zinət, Xıdo votdə, həyoye,
Həyo nıbəkəs bo har kəy bəloye.
Çok oğətən, çı merdiki koloye ! ("Lol bıkə mıni”, 137)
Sadıxi lirikə ğəhrəmon xeyr-şəri odəme, marde-mande, bəme-sıre, şoy-voyəti, ğəm-ğussəti, hay dıynəni əçəy fikfamədə ıştə vırəş heste. Bənə təğvaynə odəmi hərəkət kardedə: dınyo şiniyən, teləyən mərdi-mərdonə ğəbul kardedə:
Sadıx, dınyo deştı vote qardəni,
Xıdo bardəkəsi həni vardəni.
Bı dınyoədə çiki nənə mardəni?
Əy oğətən, şımə ıştə çəşonsə! ("Sute çımı dılisə”, 143)
Şair ıştə şeironədə kali sosialə məsəlon rost kardedə ki, tolışə məişəti ən aktualə mətləbonin. Məsələn, kinə bə şu doe. Har əsrədə, har zəmonədə, har məkonədə ın məsələ ıştə problemonış bedə. Esətnə devrədən kinə yol karde, dəçəy təlim-tərbiyə dastko be, perosne, cehiz, bə şu doe, şuə kədə kinəku muğayət be, bəçəy har koy mande... In problemon nığo doyo Xıdoku imdodış piedə şairi...
Zındəş, bə kon kəybə bəşe?
Kinə roysə ki bebəşe?
Kinə çəmə bəmə çəşe !
Kinə mədə, şinə Xıdo!
Kinə mande tiken yavə,
Dave kardən boyli- hovə.
Dıl oqardə bə sı tovə!
Kinə mədə, şinə Xıdo !
Kinə doedəş, bəxtən bıdə,
Xəşə bolo, qərdən bıdə,
Bəxtı–tale dəy tən bıdə! ("Kİnə mədə”, 144)
Məşhədi Sadıxi satirikə şeironədə məişəti ən hırdə-mırdə, zurki-zurki doə kıncon bə hədəf omedə. Soyə məişətə doymo¬nonku (ov, ruşnə, ğaz, ro, təhsil, istirahət, ibadət...) məhrum bıə cəmati beçorə-bekorə holi bə zıvon vardedə:
Bənə mujnə lınqi jiyo şiə bedəmon!
Çı nomerdon dasdə yabə, hiə bedəmon!
Tovsonədə qıledəmon!
Zımsonədə biə bedəmon!
Iştə dardi bo hiç kəsi
Əmə vote zındənimon!
Voteədəyən, şanqo hıte zındənimon!
Zıvonımon kırte, dimımon sio!
Bəmə rəhım bıkə Xıdo !
Ya ki bıdə Əzrayil bo!
Anə veye, dardon, vallah,
Əy peqəte zındənimon!
Iştə dardi bo hiç kəsi
Əmə vote zındənimon!
Jeni talo- pulış piedə !
Əğıli ğənd, nunış piedə !
Moriən xokış, tulış piedə !
Manq çand ruje?
Qite, pote? Zındənimon !
Iştə dardi bo hiç kəsi
Əmə vote zındənimon ! ("Dard”, 130)
OKO DOƏ BIƏ ƏDƏBİYOT:
1) Məşhədi Sadıx Məhərrəmizoə - "Ömür kitabı” B. 2008, 146 səh.
2) "Tolışi sədo” № 18(71), yanvar, 2003; № 42 (95), yanvar, 2005
Allahverdi Bayrami,
Tolışon Sədo qəzeti, №48
|
