Azərbaycanın hərbi xadimlərindən biri, Talışxanovlar nəslinə mənsub, böyük hərbçi ailəsnin nümayəndəsi general Məmmədhəsən bəy Talışxanovdur.
Məmmədhəsən bəy Əli bəy oğlu Talışxanov 1861-ci ilin yanvarın 7-də Lənkəranda hərbiçi ailəsində anadan olmuşdur. Atası Əli bəy Azərbaycanın ilk general-leytenantı, Talış Xanı Mir Mustafa Xanın nəvəsidir.
İlk təhsilini Lənkəran üçsinifli gimnaziyasında alan Məmmədhəsən bəy sonradan ailəsi ilə birlikdə Bakıya köçmüş, təhsilini Bakıda davam etdirərək realnı məktəbin tam kursunu əla qiymətlərlə bitirmişdir. 1882-ci ilin yanvarın 20-də Teymurxan-Şura realnpı məktəbinə daxil olur, o, məktəbdə oxuya-oxuya, həm də 81-ci piyada Abşeron polkunda da xidmət edirdi.
1882-ci il sentyabrın 2-də 15-ci Minqrel Qrenadyor polkuna köçürülür. 1883-cü ilin avqustun 25-də Unter-ofiser rütbəsinə yüksəlir. 1883-cü ilin sonlarında Tiflisdə yerləşən Piyada Yunkerler məktəbinə daxil olur, 1885-ci ildə oranı əla qiymətlərlə qutaran Məmmədhəsən bəy elə həmin il Pyatiqorsk polkuna podpraporşik təyin olunur. 1900-cı ildə 16-cı Minqrel Qranadyor polkuna komandan təyin olunur. 16-cı Minqrel Qranadyor polkunda xidmət edərkən, 1905-ci il yanvarın 16-da kapitan rütbəsinə yüksəlir.
1906-cı il fevralın 19-da III dərəcəli Müqəddəs Stanislav ordeni ilə təltif olunur. 1911-ci ildə isə general rütbəsinə yüksəlir və elə həmin il III dərəcəli Müqəddəs Anna ordeni ilə təltif olunur. 1913-cü ildə Qafqaz Müsəlmanları Xeyriyyə Cəmiyyətinin komissiya üzvü olur. Müsəlmanlar Xeyriyyə Cəmiyyəti 1914-cü ildə dagıdılır, lakin 1916-cı ildə Məmmədhəsən bəyin qardaşı general-mayor Kazım bəy Talışxanov təzədən İbrahim bəy Vəkilovla birgə bu cəmiyyəti yaradırlar.
1914-cü ildə Birinci Dünya müharibəsi başlayır və Məmmədhəsən bəy öz polku ilə müharibəyə gedir. 1914-cü il sentyabrın 24-də Avstiya-Macarıstan ordusuna qarşı döyüşdə qəhramancasına həlak olur.
Məmmədhəsən bəy gözəl ailə başçısı idi. Onun həyat yoldaşı Borçalı mahalından olan Ağa Yusifin qızıMina bəyim xanım (1870 - 31.12.1913) idi. Mina bəyim xanımdan 3 övladı olur: İlyas bəy (01.06.1896 - 1942), Fuad bəy (13.12.1898 - 1935) və Asiya Sultan bəyim (30.05.1902-?). Mina bəyim Qafqaz Qadın Müsəlmanlar Xeyriyyə cəmiyyətinin xəzinədarı idi. Mina bəyim 1913-cü ildə vəfat edəndən bir il sonra əri Məmmədhəsən bəy də vəfat edir. Məmmədhəsən bəyin qardaşı General Kazım bəy yetim qalmış qardaşı uşaqlarına baxır və onları böyüdür. İlyas bəy Tiflis hərbi qimnaziyasını bitirir. Atasının hərbiçi kimi müharibədə həlak olduğuna görə ona 236 rubl pensiya verilirdi. İlyas bəy 1941-ci ildə İkinci Dünya müharibəsində iştirak edir və 1942-ci ildə atası kimi döyüş meydanında həlak olur. Fuad bəy isə Tiflis hərbi məktəbini bitirir. Çar Rusiyasının ordusunda rotmistr rütbəsinə qədər yüksəlir, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Cavanşir polkunun komandiri olur.
Sovet dövründə Qızıl Ordunun müxtəlif hərbi korpuslarında, polklarında işləyir və podpolkovnik rütbəsinə qədər yüksəlir. 1930-cu ildə Gəncədə hərbi inspektor işləyərkən həbs olunur. Xan nəvəsi olduğuna görə represiya qurbanı olur.
Asiya xanım Qadın xeyriyyəçi İnstitutunu qutarır, ona, atasının müharibədə həlak olduğuna görə 356 rubl pensiya kəsilir.
Məmmədhəsən bəyin nəslindən olanlar Talışinski və Talışxanov soyadını götürüblər.
Talışxanovlar nəsli Azərbaycanın hərbi tarixinə böyük generallar vermişdir. Xüsusi qeyd etmək istəyirəm ki, Məmmədhəsən bəyin qardaşları Kazım bəy, Əsəd bəy və Xəlil bəy də general-mayor idilər.
Təsadüfi deyil ki, Azərbaycanın ilk general-leytenantı məhz bu nəsildən olan Talış Xanı Mir Mustafa Xan olmuşdur. Hesab etmək olar ki, Talışxanovlar nəsli, bu nəsli təmsil edən hərbiçilər, tək öz nəsillərinin adını yox, AZƏRBAYCANIMIZIN da adını nəinki Qafqazda, demək olar ki, bütün dünyada tanıdan lider nəsillərdən biridir....
Mən hesab edirəm ki, general Məmmədhəsən bəy Talışxanov haqqında sənədli film hazırlanmalı və onun həyatı tədqiq edilməlidir. Mənbələr: 1. Azərbaycan Mərkəzi Arxivi 2. Rusiya Mərkəzi Arxivi 3. Gürcüstan Mərkəzi Arxivi. 4. Razzaq Xansuvarov "Kazım bəy Talışxanov” "Tolışon Sədo” nöm: 07(19) 03 mart 2012-ci il 5. Qafqaz təqvimi 1913-cü il. 6. E.İsmayılov "Geneologiya Talışinskix i Talışxanovıx”
Razzaq XANSUVAROV-TALIŞXANOV, "Tolışon Sədo” nöm: 11(23), 31 mart 2012
