 30 yanvar 2013-cü ildə Akademik Milli Dram Teatrının kiçik zalında ədəbiyyatşünas-alim Xeyrulla Məmmədova həsr olunmuş "Dünyada qala bilmək” adlı kitabın təqdimatı keçirildi. "Qanun” nəşriyyatında çap olunan kitabın tərtib edəni Ramiz Novruz, redaktoru İsrafil İsrafilov, ön sözün müəllifi Taleh Həmiddir. Mərasimi giriş sözü ilə AMDT-nın direktoru İsrafil İsrafilov açdı. Mərasimdə çıxış edən Sabir Rüstəmxanlı, Nizami Xudiyev, Nizaməddin Şəmsizadə və digərləri Xeyrulla Məmmədovun Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elmində dəyəri və rolu haqqında danışdılar.
Xeyrulla Məmmədov 70 illik ömrünün 45 ilini XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəlləri Azərbaycan ədəbiyyatı problemlərinin öyrənilməsinə, bədii nümunələrin toplanıb nəşr edilməsinə həsr edən, elmi fikirlərini ilkin mənbələr əsasında formalaşdıran böyük şəxsiyyət idi. X.Məmmədov Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin inkişafında, elmi-pedaqoji kadrların hazırlanmasında böyük xidmətlər göstərmiş, özünəməxsus tədqiqatçılıq ənənəsi yaratmışdır.
Görkəmli ədəbiyyatşünasın "XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda maarifçi realist ədəbiyyat" (1978), "Sultan Məcid Qənizadə" (1983), "Əkinçi"dən "Molla Nəsrəddin"ə qədər" (1986), "XIX əsr Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı" (1992), "Azərbaycan ədəbi tənqidi XIX-XX əsrlərin hüdudunda" (1999), "XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı" (2006) və s. dərslik və monoqrafiyaları işıq üzü görmüş, Azərbaycanda nəşr olunan müxtəlif ensiklopediyalarda alimin 130-dan, dövri mətbuatda isə 600-dən çox məqaləsi çap olunmuşdur.
Alimin XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan ədəbi hərəkatının inkişaf yolları, spesifikası və başlıca istiqamətləri ilə bağlı nəzəri görüşləri bu dövr ədəbiyyatının ənənə, metod və cərəyan problemlərinin öyrənilməsində az əhəmiyyət kəsb etməmişdir. Onun ədəbi tənqidin inkişafının ədəbi hərəkatdakı mövqeyi, ədəbi hərəkatın dövrləşməsi, inkişaf mərhələləri barədə irəli sürdüyü nəzəri mülahizələrini ədəbiyyatşünaslığımızın qazandığı vacib uğurlardan biri hesab etmək olar.
O, əsl alim, pedaqoq kimi bir sıra hallarda əvvəlki tədqiqlərində irəli sürdüyü müddəaları və tezisləri daha da dərinləşdirərək və inkişaf etdirərək araşdırdığı və yaxından bağlı olduğu dövrün tədqiq və tədrisində mövcud pərakəndəliyə son qoymuş, iki əsrin qovşağında (XIX və XX əsrlər) iyirmi beş illik zaman kəsiyini müstəqil ədəbi mərhələ kimi təsdiqləmiş, eyni bir mühitdə və tarixi şəraitdə yaşayan sənətkarların ədəbiyyat tarixlərində müxtəlif dövrlər ədəbiyyatının xadimləri kimi təqdim və tədris edilməsinin elmi məntiqə söykənmədiyini tutarlı arqumentlərlə əsaslandırmışdır.
Onun şərəfli və mənalı ömür yolunun istiqaməti həmişə düz, işığı gur, qətiyyəti güclü, təsiri geniş, zirvəsi ucadan-uca olmuşdur. Əslində bir insan həyatının zaman hüdudlarına, fiziki güc imkanlarına sığmayan belə zəngin ömür yolu və məhsuldar yaradıcılığı onu elmin və xeyirxahlığın emblemi kimi səciyyələndirməyə əsas vermişdir.
Aygün Süleymanova
teatrşünas
|
