 Mətləb Dadaşi
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü
1930-cu ilin qarlı-şaxtalı günlərin birində, Seyidlər kəndində yaşayan Mirzəkinin həyat yoldaşı Kinəvəs ağır xəstəlikdən sonra vəfat edir. Mirzəki ilk oğul balası Gülbalanı şox əzab-əziyyətlə böyüdüb həddi- buluğa çatdırır. Ailədə qadın səliqəsinin olmaması Mirzəkini təngə gətirir. Kinəvəs xanımı çox sevdiyindən yenidən evlənmək istəməsə də, həyat onu ikinci izdivaca məcbur edir. Kinəvəsin hədsiz gözəlliyini, hərtərəfli insani keyfiyyətlərini heç bir qadında görə bilmir. Qohum-əqraba isə bu işə onu dəfələrlə təkid edir...
Nəhayət, Mirzəki əmisi İsgəndərə deyir:
-Artıq əziz balam Gülbalanın 16 yaşı var. Əmi, mənə elə qız al ki, bizi yola versin.
El ağsaqqalı İsgəndər kişi yaxşı tanıdığı Pircahan kəndində Fəttah kişinin ayaqdan şikəst qızı Fatmanı el adəti ilə Mirzəkiyə alır. Təəssüf ki, ögey ana Fatma Gülbalanı heç xoşlamır, oğul-ata məhəbbətinə qısqanclıqla yanaşır.
Bir il ötür, Fatmanın özünün bir qızı dünyaya gəlir, adını Sara qoyurlar. Qız uşağı dünyaya gətirdiyinə görə Fatma xanım nəinki Gülbala ilə, hətta sakit, təmkinli yüksək əxlaqı ilə seçilən, eldə sayılan əri ilə də tez-tez dalaşır, evdə çığır-bağır salır, ailəni də, qonşuları da bezdirir.
*
Gülbalanı ordu sıralarına çağırırlar. Rusiyanın Kalininqrad şəhərində hərbi xidmətə gedir. Bir il ötdükdən sonra hərbi hissənin döyüş hazırlığı tapşırıqlarını layiqincə yerinə yetirdiyinə görə o, vətənə, məzuniyyətə göndərilir. Ata yurduna qədəm qoymaqla ailənin sevinci ilə üzləşir. Belə ki, Fatma xanım bir oğlan uşağı doğur. Qohumlar bir-bir yavaş-yavaş Mirzəkinin xarrat emalatxanasına daxil olub ondan muştuluq istəyirlər. İki övladının gəlişinə sevinən ata hər kəsə muştuluq paylayır. Bunu Allahın müjdəsi hesab edir.
Gülbalanın məzuniyyət vaxtı bitir, hərbi hissəyə qayıdır. Rusiyanın soyuğunda xidmət edən Gülbala ağır vərəm xəstəliyinə tutulur. Hosbitalda bir qədər müalicə alır, nəhayət, üçillik hərbi xidməti başa vurub evə qayıdır.
Qonşuda Qızvəs adlı bir xanım-xatun qıza vurulur, onunla ailə həyatı qurur. Üç qız uşağı- Sevda, Gülyaz, Xatirə bir-birinin ardınca dünyaya gəlir. Sonbeşik Mirzə hələ anasının bətnində ikən Gülbala əsgərlikdə tapdığı vərəm xəstəliyindən vəfat edir. Mirzəki ilk balasını- məhəbbətinin ilk yadigarını dəfn edib torpağa tapşırır. Gəlini Qızvəs başındakı qırmızı gəlinlik örpəyini qarası ilə əvəz edir. Dörd balasını böyüdüb tərbiyə etmək ona çox ağır olsa da, bunu öz alın yazısı hesab edir.
*
Mirzəki kişi həyatın ağrılı-acılı sitəmlərinə sinə gərərək, yorulmadan işləyir, ailəsinə çörək qazanır. El arasında tanınmış ağac ustası, mehriban insan, seyid peyğəmbər övladı olduğundan hər kəs ona iş verir. Günlərin birində, Talış sıra dağlarının qoynunda yerləşən Vərqədiz (Yardımlı) rayonunun Horoni kəndindən çox varlı Şahlar kişi Mİrzəkini çağırır özünə ev tikməyə. Şahlar kişinin ürəyinə yatan bu insan qısa vaxt ərzində onunla möhkəm dost olur. Bu iki insanı bir-birinə qovuşduran Allah-taala onların milli kimliyinə varmadan, yetim körpələrin yaşamasına yol açır.
Şahlar kişinin bir oğlu, bir qızı (Həşim və Xanım) dünyaya gəlmişdi. O dərk edirdi ki, körpələrə nəvaziş, qayğı və gərəyincə təmizlik lazımdır. Şahların bircə bacısı, gözəllikdə tayı olmayan Xanzadəni qonşu Gügavar kəndinə ərə verirlər. Mirzəki bütün qohum-əqrəbası ilə Xanzadənin toyunda iştirak edir.
İllər keçir. Mirzəkinin Fatmadan daha iki uşağı (oğlan və qızı) olur. Bir gün Fatma həyətdə otlayan, üçillik bəslənmiş buğaya su verərkən, qəzəbinə tuş gəlir, ağır zərbələrlə onu kəllələyib qətlə yetirir. Mirzəkinin ocağında 4 körpə də anadan məhrum olaraq yetim qalır.
Ölkəni çörək qıtlığı bürüyür. Böyük ailənin maddi durumu çətinləşir. Şahlar kişi sadiq dost kimi bu ailəyə əl tutur, bu ailənin yetim körpələri ona dayı deyib əzizləyirlər. O da dayı kimi hər gələndə onlara bazarlıq edir, pal-paltarlar alır.
Şahlar kişi Allah qarşısında öz insanlıq borcunu yerinə yetirirdi. Nə biləydi ki, Allah onu yeni sınaqlara çəkəcək. Beş il keçir, gəlin köçdüyü gözəl bacısı Xanzadəni övladı olmadığı üçün çox təhqiramiz formada boşayırlar. Bacısının nakam taleyi Şahlar kişinin "şahlığını”, kişi qamətini qismən qırsa da, zəkası onu bu sarsıntıdan çıxara bilir. Elə həmən gecə atını minib çaparaq gedir Mirzəkinin evinə. Gecə ailəsinə, özünə doğma sandığı bir insanın gəlişinə həm sevinən, həm də nurlu sifətindən kədər ifadələrini duyan Mİrzəki Şahlarla bir qismət çörək yeyib bir qədər dərdləşəndən sonra, birlikdə qayıdırlar Horoni kəndinə. Evə çatanda ailənin yatmasını nəzərə alıb yavaşca eyvana çıxsalar da, hamı oyanır. Şahlar kişi Xanzadəni çağırıb deyir:
- Bacı, səni verirəm Mİrzəkiyə, onsuz da, Allah sənə belə tale yazıb. Onun balalarını öz doğma balan kimi böyüdüb tərbiyə edərsən.
Xanzadə dünya qədər sevdiyi qardaşının sözünsən çıxmır, elə o gecə gedib kəbinlərini kəsdirib Xanzadəni qoşur Mİrzəkiyə. Onlar sübh vaxtı gedib çatırlar evə.
Xanzadənin əvvəlki əri olan Qafur beş qadınla nikaha gedib boşanmışdı. Övladı olmamışdı. Elə bu səbəbə Xanzadəni də evdən qovmuşdu. Halbuki bir il keçməmiş Xanzadə Mirzəkinin evində uşağa qalır. Şahlar kişi Allaha 7 qurban boyun alır. Qurbanlıq qoyunları kəsib fəqir- füqarəyə paylayır. Xanzadənin qızı dünyaya gəlir, Şahlar onun adını anasının adına qoşub Gülzadə qoyur. Gülzadə elə gül kimi gözəl, yaraşıqlı və təravətli olduğundan bu evə bir doğmalıq, istilik gətirir.
*
Bu hərarətin sevinci, əfsuslar olsun ki, çox çəkmir. Gülzadənin bir yaşı tamam olmamış anası Xanzadənin sol döşündə ankoloji xəstəlik tapılır. Üç ayın içində Xanzədə vəfat edir. Körpə Gülzadə anadan yetim qalır. Onu böyük ökey bacısı Sara böyüdür. Gülzadə anasının qoxusunu bacısından alır. Sara həddi-buluğa çatır. Qonşusu Məcid onu sevir və onlar nişanlanırlar. Bir azdan Məcid əsgəri xidmətə çağırılır. Dörd aylıq xidmətdən sonra hərbi hissəni özbaşına tərk edib Xabarovski şəhərindən qaçıb gəlir nişanlısı Sara xanımla görüşsün. Lakin NKVD onu qabaqlayır, kəndin girəcəyində Məcidi həbs edib aparır. Məcid mühakimə olunur və üç il həbs cəzası alır. İki ildən sonra məhbəsdən qaçmağa cəhd edəndə dəmiryolunda NKVD –nin gülləsinə tuş gəlir, cənazəsi doğma kəndinə gətirilir. Sonralar Sara xanıma çox elçilər gəlir. O isə bütün həyatını balaca Gülzadəyə bağlayır. Bacısı Saradan bir addım da ayrı qala bilməyən yetim qızcığaz dörd yaşında ikən atasını da itirir. Gülzadə Günəş kimi şölə saçırdı, anası kimi günü-gündən gözəlləşirdi, artıq ona elçi düşürdülər. Bu zaman Sara qonşu kəndə Ağla kujə kəndinə gəlin köçür. Gülzadəni də qızı kimi özü ilə ər evinə aparır. Əri Əziz kişi Gülzadəyə doğma bacı-qardaş münasibəti bəsləyir.
Əziz Masallı rayon icraiyyə komitəsində məsul vəzifədə işləyirdi. Şahlar kişi Əzizi də özünə doğma adam bilirdi. Çünki istəkli bacısının tək nişanəsinin məsuliyyəti onun üstündə idi. Odur ki, Əziz müəllim də Gülzadəyə heç nəyi əsirgəmirdi. Şahlar kişinin oğlu Pedaqoji İnstitutda təhsil alırdı. Bir gün Əziz müəllim Şahlar kişini çağırır, Gülzadə üçün dalbadal elçilərin gəldiyini söyləyir. Şahlar fikirləşmədən cavab verir ki, qızımız varsa, oğlumuz da var. Şükürlər olsun Allaha. Mən Gülzadəni oğlum Həşimə alacağam. Söhbət burdaca bitir.
Vaxt-vədə yetişir, Şahlar kişi elçi düşür, Əziz müəllim də bu izdivaca razılıq verir. Elin xeyir-duası və adət-ənənəsi ilə toy edib Gülzadəni doğma dayısı Şahların evinə gəlin köçürür.
*
Heç əzab görməyən, şən, şıltaq Gülzadənin qara günləri bundan sonra başlayır. Burda bir el deyimi yada düşür:
Adam var ki, adamların naxşıdır,
Adam var ki, heyvan ondan yaxşıdır.
Adam var ki, dindirəndə can deyir,
Adam var ki, dindirməsən yaxşıdır.
Elə bu zavallı Gülzadə də dindiriləsi lazım olmayan bir adama ərə gedir və elə bu cür bir qaynanaya gəlin olur. Həşim öz kəndində müəllim işləyir. Şahlar da qonşu kəndin yaxınlığındakı Yaylaqda işlədiyi üçün evə gec-gec gələrdi. Onun evdə olmadığı vaxtlar Gülzadənin qaynanası ona olmazın işgəncələr verir, təhqir edir, istədiyi vaxt döyür və söyür. Həşim məktəbdən evə gələndə bacısı Xanım qardaşının qabağına qaçıb xəbərçilik edir:
- Qardaş, ana Gülzadəyə nə iş tapşırır, deyir: bacarmıram, ona söz qaytarır.
Həşim də öz növbəsində Gülzadənin uzun, qara saçlarından yapışıb, sürüyür, salır tövləyə, o ki var yorulanadək döyür. Dayısı evə gələndə ərinin, baldızının və qaynanasının qorxusundan ona heç nə bildirmir, qançırlarını pal-paltarı ilə örtüb gizlədir.
Daha maraqlısı budur ki, qeyri-insani münasibətlərdə ola-ola bu ər-arvad bir-birinin dalınca uşaq da əmələ gətirir? Gülzadənin səbr-dəyanətinin səbəbi bu idi ki, gəlin köçəndə bacısı Sara ona ibrətli bir əhvalat danışmışdı.
Nağıl etdiyimiz kimi, Xanzadənin əvvəlki əri Qafurdan uşağı olmamışdı, elə buna görə Xanzadəni boşamışdı. Bir dəfə Gülzadə təzə doğulan vaxtlarda Şahlar kişi bacısı ilə yeznəsini evinə qonaq çağırır. Xanzadənin qucağında uşaq Horoni kəndi yaxınlığında Qafur kişi ilə rastlaşırlar. Xanzadə dərhal qundağa bükülü uşağı xəndəkdə gizlədir. Qafur ötüb keçəndən sonra uşağı götürür, yola davam edirlər.
Mirzəki bu hərəkətin səbəbini soruşur, Xanzadə deyir:
- O beş arvad aldı, Allah ona uşaq vermədi. Onu görən Allah məni də görür, axı? O da insandır. Qucağımdakı uşaqla ona gözdağı olmaq istəmədim.
Bu əhvalatı danışan Sara bacı axırda mənə belə nəsihət etdi:
- Bacı, neçə uşağın olsa, Allaha şükr edəsən, qabağını almayasan. Allah ruzilərini yetirər.
*
Bir gün Şahlar kişi axşamçağı evə gəlir, tövlədə ağlamaq səsi eşidib içəri girir. Burada heyvanların içində qucağında körpə uşaqla istəkli gəlinini, ciyərparasını görür. Hər şeyi anlayır. Huşunu itirib üzü üstə yıxılır, yerindəcə keçinir.
Gülzadə hər zülmə dözür, 8 oğul, 6 qız dünyaya gətirir, onların təhsil almasına nail olur. Bu gün Həşim müəllim də, Gülzadə xanım da övladlarının xeyrini görür, səfasını çəkirlər...
Son zamanlar Həccə getmək, hacı olmaq, başdaşında Hacı yazdırmaq xulyası yaman dəb düşüb. Övladları Həşimi Həccə yollamaq istəyirlər ki, bəlkə günahlarının bir qismi bağışlana.
Həşim Həccə yollananda hamı ilə halallaşır, arvadı Gülzadə isə halallıq vermir. O, indiyədək ailəsində cərəyan edən haqsızlıqlar barədə heç kimə heç vaxt danışmamışdı, amma indi övladları, qohumları təkid edəndə danışdı:
- Övladlarım, atanız nə bu dünyada , nə də axirətdə məndən halallıq ala bilməz. O əbədi olaraq mənim üçün qara kabusdur. Əziz balalarım, gəlinlərimi incitməyin, onlara acı sözlər deməyin: "Onlar sizə bar-bəhər verən tarlaya bənzərlər, bu tarlanı yaxşı quruyun ki, səfasını görəsiniz”.
Doğrudur, Həşim Həccə getdi, amma ona hacı deyən olmadı.
Şahların ölümündən sonra qayınanası Minaxanımın alnında bir qara yara peyda oldu, müalicəsi mümkün olmadı, illərlə xəstə yatdı. Gülzadə Allah xatirinə ona yaxşı baxdı. Ölüm ayağında Minaxanım günahlarını boynuna aldı, tövbə elədi. Gəlinindən onu bağışlamasını dilədi. Amma nə fayda? Daş cavab verdi, Gülzadə dinmədi.
Baldızı xəbərçi Xanıma elçi düşən olmur. Bu yaxın günlərdə ANS telekanalında "Toy olsun” verilişinə düşmək məqsədilə Bakıya gedərkən avtomobil qəzasında dünyasını dəyişir...
Necə deyərlər, hayla gələn vayla gedər.
|
