"Deyirlər, sual işarəsi də nə vaxtsa nida olub; o qədər əyilib, bükülüb,
təzim eləyib ki, axırda donqarlaşıb sual işarəsinə çevrilib.”
(Bu qəribə əhvalat keçən əsrin 60-cı illərində Ağsu rayonunun Daşdəmirbəyli kəndində vaqe olub)
Balaca Cümüş də yaşıdlarının hamısı kimi, hər səhər gərnəşib-əsnəyib yuxudan oyanar, məktəbə tələsər, oxuyub-yazmaq öyrənər, oynayar, qaçar-yıxılar-durar və yavaş-yavaş böyüyərdi. Bir sözlə, 4-cü - 5-ci sinfə gedən həmyaşıdlarından heç nəylə fərqlənməzdi.
O vaxtlar "çilədi”, "papaqaldı-qaç”, "qoz-qoz”, "zampi”, "hallay-vallay” və s. dəbdə olan oyunların arasında onun ən çox xoşladığı "ənzəli”-ydi. Və bəlkə bu, yeganə oyun idi ki, balaca Cümüş nəynənsə digərlərindən seçilərdi. Yəni, özgə uşaqlar "yatmaq”dan daha çox hoppanmağa can atırdılarsa, Cümüş əksinə, "yatmağa” (doxsan dərəcə bucaq altında əyilib başını sinənə qısırsan və bu vəziyyətdəcə donub qalırsan) üstünlük verirdi. "Yatan” uşaq "kozyol” funksiyasını daşıyırdı. Oyun iştirakçıları növbəylə qaçıb "kozyolun” üstündən tullanır, maneəni dəf edə bilməyən isə, nəticədə, özü yatmalı olur və oyun bu qaydayla davam edir...
Ərz elədiyim kimi, balaca Cümüş hoppanmaqdan, tullanmaqdan, atdanmaqdan çox, ikiqat əyilib "yatmağı” sevərdi; özü də anlamazdı ki, görən axı nə üçün digər yoldaşlarından fərqli olaraq bu sayaq qeyri-təbii vəziyyətdə donub qalmaqdan olmazın ləzzətini alır?..
Hopp! Hoo-pp!! – Uşaqlar əllərini şappadan onun belinə vurub hoppanır, Cümüş isə bir az da əyilir, bir az da domuşur və ürəyində bunun uzun müddət belə davam etməsini arzulayırdı.
Həmin gün, yəni həmin əcaib hadisə baş verən gün, balaca Cümüş doğma Daşdəmirbəyli kəndinin yaxınlığından axan Ağsu şayının kənarında bardaş qurub oturmuşdu, iştahla əlindəki pendir dürməyini yeyirdi. Bürküydü. Hər yay olduğu kimi, Şirvanın "ilan mələdən” tikanlı-iynəli istisi ağır-zindan qanadlarını Ağsu rayonu üzərinə gərmişdi. Ətrafdakı uşaqlar çayın lilli suyunda çimir, tövşüyə-tövşüyə qaçdı-tutdu oynayır, güləşir, gülüşür, çığırışırdılar...
Cümüş döyükə-döyükə bu mənzərəyə tamaşa eləyir, özlüyündə yalvarırdı ki, kaş dostlarından kimsə yaxınlaşıb ona: "Bir dişdəm ver də, noolar?” deməsin. Odur ki, başını deşən istiyə lənət oxuya-oxuya, dürməyin hər tikəsini az qala çeynəmədən içəri təpirdi. Elə bu vaxt gombul, çil-çil bir oğlan əlində SAPAND, gəlib düz onun qarşısında dayandı.
Doğrusu, Cümüş on bir illik ömründə ilk dəfəydi ki, əsil sapand görürdü. Elə uşaqların əksəriyyəti üçün də bu, yeni və naməlum bir "oyuncaq” idi. Bir göz qırpımında gombul, çil-çil oğlanı dövrəyə aldılar. Gombul bu "marağı” əlindəki sapandan daha artıq, öz personasına yönələn diqqət kimi qəbul eləyib, mırıq süd dişləri arasından fiti xatırladan bir səs çıxartdı:
Ss.. sapanddı, - dedi. – Budeyy, bulasına das qoyub fıll..fılladıb atılssan...
Az sonra, "kim daha yaxşı və daha uzağa atar!” – uşaqların hamısı "sapandatma” məharətlərini nümayiş etdirdilər. Qoz boyda xırda daşlar havada yarımçevrə vurub çayın digər sahilinə, günəşin qarsdığı boz düzənliyə düşürdü... Nəhayət növbə balaca Cümüşə çatdı...
...Cümüş sapandı ehtiyyatla götürüb dəridən kəsilmiş "patron” yerinə yumru bir çay daşı qoydu. Sonra sim təki gərilib sapandı var gücüylə fırlada-fırlada qolazladı... Amma nədənsə daş yarımçevrə cızıb üfüqə sarı uçmaqdansa, şaquli istiqamətə - düz göy üzünə milləndi.
Kino, yaxud montaj terminiylə desək, "stop kadr” baş verdi. Yəni ətrafdakıların hamısı necə varıydılarsa donub, eləcə də qaldılar... Cümüşün atdığı daşın yerə yox, bir başa göyə uçması hamını son dərəcə çaşdırmışdı. Handan-hana gombul çil-çilin nitqi özünə qayıtdı:
-Eyy!.. Ss... sən hala atdın o dası?... – deyə, heyrətlə soruşdu.
Balaca Cümüş nə üçünsə suala cavab gözləyən yoldaşlarını hikkəylə süzüb, qaşlarını düyünlədi və yaşına yaraşmayan kal, eyni zamanda yad bir səslə:
-Allaha! Allaha atdım o daşı!!! – dedi.
Cümüş bu bir neçə kəlməni elə "mismarladı” ki, elə bil indicə sapandın "daş yerinə” çay daşı əvəzinə öz ürəyini və öz uşaqlığını qoyub atmışdı. Və o bürküdə, Şirvanın o "ilan mələyən” neştərli istisində bu əcaib-qəraib hadisənin şahidləri mat-məətəl quruyub qalmışdılar. Hamının qəlbinə, balaca uşaq təfəkkürü ilə dərk olunmayan instinktiv bir qorxu hakim kəsilmişdi.
Məhz elə həmin o dəqiqə və məhz elə həmin o an ağılasığmaz bir metamorfoza baş verdi – balaca Cümüş göz önündəcə yox oldu, qeybə çəkildi, itdi, tükəndi, bitdi, qurtardı. Əlbəttə ki, məcazi mənada. Daha dəqiqi, balaca, uşaq Cümüş həmin andaca dönüb həddi-buluğa çatmış böyük Cümşüd oldu.
Bəli, balaca Cümüş bir göz qırpımındaca... Cümşüd Nuriyevə çevrildi.
Cümşüd Nuriyev balaca Cümüşü öz içində əridib yox elədi. Nə vaxtsa ortabab ali təhsil alacaq, haralardasa "xalaxətrinqalmasın” işləyəcək – gah Kömrük Komitəsində "Ərəbzəngi”lik, gah da Kənd Təsərrüfatı Nazirliyində "doğrunun üstünə bağıran” vəzifələrində çalışacaq, min hoqqayla saxta Millət Vəkili, alayarımçıq politoloq olacaq, ard-arda əlindən tutub ona kömək etmiş, onu çörəyə yetirmiş keçmiş dostları, demokratik Hərəkat iştirakçıları, müxalifət liderləri, Milli Şura və s. haqqında şər-şəbədəylə dolu "bezdarnıy” məqalələr (bəzi hallarda isə, donoslar) yazacaq, iqtidar sahibləri qarşısında "ləbbeyk” döyərək onların "malades”-ini qazanmaq üçün analoqu olmayan yaltaqlıq nümayiş etdirəcək Cümşüd Nuriyev belə yarandı.
Amma, əlbəttə ki, necə olursa-olsun, onda balaca Cümüşdən nəysə qalmalıydı. Qaldı da! Bu "nəysə” "ənzəli” oyununda ikiqat əyilib-qatdanıb qalmaq və belindən tullananların vurduğu " şappadan” qapazlarından olmazın ləzzətini almaq. Daha sonra - əstəğfürullah! – Allah – Təalaya daş atmaq.
Kəramətinə şükür, İlahi!
P.S. Bir şeyi yaman unutdum. Balaca Cümüşün tuşlayıb göyə atdığı o başıbəlalı daş qayıdıb yerə düşmədi! Və indiyənəcən də düşməyib. Lakin, görünür həqiqətən, hər şeyin öz vaxtı-vədəsi var...
Allahım, kiminsə ayağını qoyub başına daş salma. Yazıqdı... daha doğrusu, nadandı!.. Rəhm elə!
Eldəniz Quliyev
01. 09. 2013
