NOVRUZ – arilərin Günəş təqvimi ilə yeni il bayramıdır. “Novruz” sözünün də mənası “yeni gün” deməkdir. Novruzun bir bayram kimi qeyd edilməsi tarixi qədimdir. Hətta Zərdüştilikdən və atəşpərəstlik ayinlərindən daha da qədim tarixə malikdir. Tədqiqatçı alimlər Novruzun tarixinin Nuh (ə) – la başlandığını qeyd edirlər.
. İlk yazılı mənbədə qeyd olunur ki, Novruz bayramı b.e.ə.505-ci ildə yaranmışdır)
*
Novruzun islam dininə dəxli yoxdur. Amma islam dini bu bayramı onu haram bilmir. Hətta Qurani-Kərimdə bir neçə ayədə bu bayrama işarə edilir. Taha sürəsinin 57-58-59-cu ayələri – Əhli sünnənin görkəmli təfsir alimi Zəməxşəri Kəşşaf və b. təfsirlərində bu haqda danışır, ayələrdəki zinət gününün Novruz bayramı günü olduğunu söyləyirlər.
Bəqərə 243. bu ayənin təfsirində də Novruzdan danışılır.
Bir çox hədislər də bu bayramı təqdir edir. Məsələn, nəql edilir ki, Novruz bayramı günü Əli ibn Əbi Talibə (ə) camın içində halva hədiyyə verdilər. Bu nədir?- deyə soruşduqda dedilər: Ya əmirəl möminin, bu gün Novruzdur, bu da Novruz hədiyyəsidir. Hz Əli (ə) dedi: Hər günümüzü Novruz edin!
*
Novruzu qədim İran tarixinə bağlayanlar da var:
Deyilənə görə, bir gün camaat səhər yuxudan oyanıb bir möcüzənin şahidi oldular. “Günəş” həm şərqdən, həm Qərbdən doğmuşdu. Şərqdən doğan Günəş planeti idi, Qərbdən “doğan” isə hündür minarədə durmuş, yenicə taxta çıxmış Şah Cəmşidin qızıl camı (Came-cəm”) idi ki, əsil günəşi əks edirdi.
Tacqoyma mərasimi təzəcə qurtarmışdı. Bu vaxtadək padşah Zöhhak idi. O, çoxlu ilanlar saxlarmış (başqa əfsanəyə görə çiyinlərində ilanlar bitibmiş) o, bu ilanlara insan beyini yedirirmiş. Xalq ona qarşı üsyana qalxmış, Dəmirçi Gavə onu öldürmüş, Zöhhakın taxt-tacına Cəmşid sahib olmuşdu.
O zamandan başlayaraq xalq həmin günü –Cəmşidin başına tac qoyulduğu günü “yeni gün kimi” qeyd etməyə başlayıblar. Sonralar bu bir ənənəyə çevrilmişdir.(Novruz bayramının yaranması tarixinə həsr olunmuş yazılardan Nizaminin “Siyasətnamə”sini, Ömər Xəyyamın “Novruznamə”sini və b. qeyd etmək olar.)
*
Bir çox Şərq ölkələrində olduğu kimi, Azərbaycan Respublikasında da Novruz bayramı rəsmən qeyd edilən milli bayramdır.
*
BAHAR bayramı isə bütün yer üzü insanların yazın gəlişini qeyd etdiyi gündür. Hər xalq yerli, milli xüsusiyyətləri ilə bu bayramı bəzəmiş, ona özünəməxsusluq vermişdir.
Boz ay daxil olan kimi (gecə ilə gündüzün bərabərləşdiyi vaxta 30 gün qalmış) bayrama hazırlıq işləri başlayır. Su, hava, od, torpaq çərşənbələri xüsusi ritullarla qeyd edilir, səməni göyərtmək, yumurta rəngləmək, növbənöv ləpəlilərdən, buğda, noxut, sair taxıllardan qorğa, qovut hazırlamaq, müxtəlif şirni məmulatları ( şəkərbura, paxlava, şorçörəyi…) bişirmək, ritulları nəğmələrlə, əlolə-vərsəğelərlə muşahidə etmək, qaravəllilər demək, su üstünə getmək, od üstündə atılmaqla yeni il alqışları, dua-sənaları söyləmək, yeni adamlarla dostlaşmaq, küsülülərlə barışmaq və s. bu mərasimlərdə icra edilir.(Süfrəyə həmçinin sumax, sirkə, süd, səməni, səbzi (tərə), sim (balıq) və s. 7 çeşiddə nemət qoyulur .
*
BAHAR bayramının tarixi daha qədimdir, Bu, insanların ilk tarixi dövrlərinə aiddir. Ta qədimdən insanlar yazın gəlişini bayram etmişlər. Çünki təbiətin oyanması, torpaqların əkin üçün keyfiyyətli hala düşməsi, havaların xoşluğu və s. bu vaxta təsadüf edir. Kosa, keçi obrazları qədim yunan, roma mifologiyasında da geniş yer almışdır.
Təsadüfi deyil ki, xalqımızın da bahar bayramı, Novruz günlərinə aid müxtəlif janrlarda folklor nümunələri, saysız-hesabsız nəğmələri, teatr tamaşaları var. Bütün bunlar onun xəlqi-milli bayramımız olmağına bariz dəlillərdir…
Allahverdi BAYRAMİ
12.03.2016
Aşağıdakı mənbələrdən daha geniş məlumatlar alın:
1) http://www.mainboard24.com/azerbaycan-tarixi-ve-cografiyasi/239500-novruz-bayrami-haqqinda.html
2) http://xeberman.com/news/musahibe/3553-quran-deyir-ki-novruz-var-bes-siz-ne-deyirsiniz.html
