 Şukr bə Xıdo, rujnomə beşedə həni de vami. Xıdo səlomət bıkə ıştı coni, çap kardedəş rujnomə de kon sıxtəti, zınedəmon. Vaxtı bıbo, bahand ım nomən, bıpiyo dərc bıkə rujnomədə, bınıvışt bəmı ıştə fikron iyən co kəson...
1-11/02/11
Yalla, biləma, ısətən boy, tikəy mıkolimə bıkəmon qrəmatikə barədə. Tı kali nıvıştəyon vığandedəş bomı, azən redaktə kardedəm, oqordınedəm bətı, dərc kardedəş rujnomədə. Əmmo noroziyəti kardedəş, de eyhami votedəş ki, dı kəsi bə puçi bekardəşe tolışə zıvon: "feelon (??) noydən bə nav ıştə nıvıştəyonədə halonki tolışon hiç qəp jəydənin jəqo” - votedəş.
Çandə vaxton bə fikirim ki, məvuji hejo əmə dı kəs kəmsərimon, eqıniyəmon bə məydon, nıvıştedəmon ıştə zınəy, hiçki reaksiyə doydəni bəçəmə nıvıştəyon.
Mınən hozo iyən redaktə kardəme çe Camal Lələzoə, Bəhmən Salehi, Əbdul Rza iyən co mıəllifon kitobon. Iştən 7 kitobi soybim, Dı saysa veyə məqaləon hestıme tolışi zıvonşınosəti iyən ədəbiyati həxədə...
Hiç fikir kardedənışon ki, tolışi zıvoni sıvniyedə anədə xidməton bıə ım kəs boçi jıqo nıvıştedə? Qavər bəmə xoş omedə bəştə anədə əzyəton doy?
Ne, ne, xoş omedəni. Boçi bəpe nıbu fərğ, misol peqətəmon, çəmə iyən Lankoni şivədə qəpjə Barati nıvıştəyon arədə? Oxo nıvıştəbıə "Tolışə qrəmatikə”, əyo doəbıə tolışi zıvono cumlədə çe sıxanon restə, yəni cumlə soxtemon. Şımə hiç təhlil kardedənişon ə cumlon?
Hələ ım bımandı bə i ton. Bə sıxanon çiç votedon? Məsələn, tolışi zıvono hestin im sıxanon: "jəy, səy...”. Əmma tolışon həmməy jıqo nıvıştedən əvoni: "je, se...”
Imon çı sıxanin? Çıkonco peqətə bıən? Zınedəmon ki, şivonədə jəqo votedə cəmati qıləy poə. Oxo qrəmatikə nin cəmati votəyon! Əmə soxtedəmon NORMATİVƏ QRƏMATİKƏ. Yəni təyin kardedəmon tolışi zıvoni nıvıştəyə ğaydon, çəy normon. Məsələn, peqətəmon jıqo qıləy cumlə: Cəmat jıqo votedə:
Iştı iyən Barati nıvıştəyon arədə fərğ bənine//bəniye.
Normativə qrəmatikə tələb kardedə, jıqo bıbu:
Fərğ bıənine ıştı iyən Barati nıvıştəyon arədə.
Esə boy təhlil bıkəmon normativə qrəmatikədə nıvıştə bıə cumlə: "Fərğ”- "çiç?” - Mıbtədo: "bıənine” - Xəbə. "ıştı iyən Barati nıvıştəyon arədə” - "çiçədə?” - təmoməti. Qrəmatikədə nıvıştə bıə ki, tolışi zıvonədə Xəbə (X) omeydə Mıbtədo (M) bəpeştə, ( M+X...) yəni mıbtədo beydə çəy orbitədə. Demiyən Xəbə hərəkəti idarə kardedə cumləo. Məsələn, LOLİ VARDIŞE BƏ OŞKO, KORİ HARDIŞE BƏ XƏLVƏT.
Təmoməti (T) hejo omeydə Xəbə bəpeştə (X+T...) Məsələn, AZ NEZ BİM BƏ NOXƏŞİNİ.
Tərzi-hərəkət zərfin (t/z) omeydə Xəbə bənav (t/z+ X...) çumçıko təyin kardedə hərəkəti tərzi. Məsələn, ƏV BƏME-BƏME DƏŞE BƏ KƏ
Kəmiyət zərfinən (k/z) bənə bəy vırə qətedə cumlədə: ( k/z+X...) Məs. KAM BƏHƏ, NOKƏƏN BIQƏT. KAM BIDƏ, VE LOVƏ BIKƏ.
Vırə zərfin (v/z) omedə Xəbə bəpeştə ( X+ v/z...) Çumçıko təyin kardedə hərəkəti konco icro be. Məs. ƏV DƏŞE BƏ KƏ, NIŞTE DİVANİSƏ.
Zaman zərfin (z/z) beydə cumlə sıftədə ( z/z+ M+ X...) Məs. ÇƏSTONİ OMƏYM RƏSƏYM BƏ Dİ.
Səbəb zərfin (s/z) omeydə cumlə oxoyədə ( M+X+...s/z) Məs. ŞANQO NIHITİMON DILİ DOJONKU
Təyin(t) omeydə təyinbıəy bənav ( t+ M+ X+T...) Məs. BƏY DAMEDƏ Ə SİPİYƏ ŞƏY.
İyən co jıqo çiyon...
Roste, hələ qırd təyin kardə bıənin cumlədə həmməy uzvon vırə, əmma tədqiqatvonon bə koyin bı sahədə. Şımənən tikəy fikir bıkənəni! Luğətonımon heste, "Tolışə qrəmatikəmon " heste. İ kərə diyə bikənən çoknə nıvıştə bedə votəyon!
1-14/03/11
Hurmətinə redaktor. "Qulzodə” oçerk peqordıniyəmbe bə tolışi, çumçıko tolışə xeyzoni ibrətinə nımunəybe. Zanqı karde bə mıəllifi (Mətləb Dadaşi) ki, bə tırki bıvğand, çap bəkam(??) Səbəb nişo doy ki, Bayrami stil xoş nome bəmı, "feelon(??) bənav noydə”(??) Jıqo çiyedə ki, bəqəm kardedəniş tolışə ədəbiyə zıvoni sıvniyedə çəmə 20 soronə zəhməti ( Cumlə soxtemoni (struktur) barədə nıvıştəme peyə nomədə) Fəqət de fakti tı həmən ıştə məromi ıştən jəydəş bə həşə: 1) Redaktor beyku voteydəş: Ki çe cur nıvıştedə jəqoən dərc bəkam(??) Bəs bomıno ım istisno çiçe? 2) De məromi tı piyedəni tolışi ədəbiyə zıvon bıbu? Harki ıştə şivədə bınıvıştı(??)
Əmə, iminəni, hiçki məcbur kardedənimon ki, bənə əmə bınıvıştı. Əmma ımən heste ki, hiç xəlqi deştə xoşi qəbul kardəşni ədəbiyə zıvon. Nəzər səğand bə co-co xəlğon, əvon həmməy de məcburi qəbul kardəşone, de DOVLƏTİ dasti qəbul kardəşone ədəbiyə zıvon.
Biləma, xəlq kıvoley, piyeydəşni əzyət bıdə bəştə. (Həmən bo harki ıştən şivə şiney-budey oxo. De hisobi mımkun ni ədəbiyə zıvon ıştənbəsə bırəstı.) Hələ ki nimone dovlət, məcburən karde əzınimon hiç ki. Əmmo mandedə iqlə ro: Hiç nıbu mıtəxəssison qədə-qədə umutəninin ya ne? Hiç nıbu sıxanon rostə varianti nıvışte umutəninin ya ne? (Bı sahədə "Tolışə-tırkə luğət” dastəvuz bənine çəmə dastədə.)
Xosə bilə, əmə bə ivrə hərəkət kardəninimon ki, bə dərhəl biyəmon ım zıvoni. Doktor Elnuri hestışe jıqo qıləy təklif: "Bısoxtəmon qıləy elmiyə sayt tolışə zıvoniro”. İntasi çımınən bəy hestıme pars: "Ki bısoxtı ə sayti?” Qavər əv ıştən bino bıkə ım koy? Əmənən koməq bəbemon. Çəmə hestımonbe elmiyə sayt, imkon nıbe, bastımone. 2 sor çımi bənav qıləymonən okardımone, şeytonon dəşin bə çəməkiyon qafa, jəşone bəyəndı tolışon, ə sayt jəqoən mande. Çəy sayti xıvand esə bə kon məzhəbi xıdmət kardedə, Xıdo zınedə!
Çəmə deşmenon ən ve tarsedən jəqo saytonku. Çumçıko əyo şeydən elmiyə qəpon! Əve jəqo sayton okardəkəs bəpe ğoymə tolış bıbu ki, təsir karde nızının bəy...Çıki hınə heste dəşu bənav!..
Jıqo-lıqo koon, azizə bila! Səlomət bımand!
De yolə hurməti: Allahverdi Bayrami,
bayrami@box.az
|
