 Ve hürmətinə "Tolışi sədo” qəzeti ofəyəkəson, əziz-qıramiə handəkəson, har vaxtın xəy bıbo. Az "Tolışi sədo” qəzeti har nüə (tojə) nümrə çəmə xəlqi jimonədə qləy yolə hadisə hisob kardəm. Əçey ro həmişə çəşbərom. Əvədə bə materialon səyko bə po çanq kərə handəm. Oxo, "Tolışi Sədo” çımı qəzete, çımı sədoye, çımı həraye! Çəmə qəzete, çəmə sədoye, çəmə həraye!
Az təsəvvür kardəm, ım qəzet çı cürə çətininə nəşr bedə. Əyi ofəyəkəson ve yolə tarixi missiyə (vəzifə) bə vırə rosnedən. Çəvon zəhmət hiç vaxt qin əbi ni! Şəxsən az çəvon vədə səy jəydəm! Ürüsi votəy, "Zemnoy Vam poklon!”
"Tolışi Sədo yolə redaktor – tolışə xəlqi cəfokəşə zoə Hilal müəllimi dı qlə məqalə : "Bə müəllimon, alimon iən bə co rüşonfikon(ziyalon) dı-se sıxan”, "Tolışi Sədo” "haftəlığ (haftəyonə) qəzet bıbo ya ne” (Diəkə: "Tolışi Sədo” qəzet, №6 16 yanvar 2011, №7 01 fevral 2011) ve aktual be qoroş, mınən kami (bəzi) fikon votəm pidə.
Tolışə xəlqi har nımoyəndə, xısüsən əçey səvodinon bəpe (tırk.gərək) bışta jıqo qləy sıval bıdə:
-Az ışta zıvoni oqatero, inkişafiro çiç kardəm iən çiç bəznem kay? Boən rosti (düzi) bıvotam: çəmə zıvon əlan bı sahat ışta bevəcə rüjon jiydə. Mışahidon nışon doydən ki, tolışon arədə bə zıvoni loqeyd bə kəson rüjbərüj ve bedən.Tolışiədə zıvon okardə balan (hırdənon) hisob kam bedə.Şəhəronədə,co məmləkətonədə jiə tolışon zıvoni hifz kardə kom (tırk.hansı) səviyyəko be, jıqo zındəm, hiç kəsi sır ni. Əlbəttə ki, cıqo-cıqo qlobal problemon həll kardero qəzet əvəznıbə qləy vasitəye.
Hilal müəllim nıvışdə: "... i rüj ıştə ümumi ədəbi zıvoni ofəyə kardeko peş...”. Az ım fikinə ğətiyyən rozi nim. Tolışi ədəbi zivon heste, ıştənən ve zənqine. Fik kardəm ki, cüzi istisnon beşə şərtinə Azərbaycanədə jiə tolışon i yəndı cok bə sə dəşedən. Əncəx ədəbi zıvoni inkişaf, orfoepik, orfoqrafik normaon müəyyən karde və i. a. problemon həll karde vacibe. "Tolışi Sədo”qəzət çəmə ədəbi zıvoni ğayda-ğanunon dərc, nuzakırə kardero ən vacib iyən yeqanə tribunaye. Bıdə çəmə ğeyrətmandə zıvonşünas alimon konkret məsələon anqıl fikon bə məydon bınən, nıvıştəkəson ışta məqalənədə, seironədə və i. a. tikəy diğğətin bıbün.
Mərhum Novruzəli müəllimi tərtib kardə "Tolışi əlifba” (Diəkə:N.Mamedov.Talışsko-russko-azerbaycandjanskiy slovar . Baku: "Nurlan”. 2006), çımı fikinə, mükəmməle. Həminə əlifbada g[g], ö[ö], u[u], hərfon nin. u[u], hərfi bə Tolışi əlifba daxil karde ya nıkarde məsələ bə mızakirə noy bəbe və miyonə məxrəc oməy mümküne.
Ve hürmətinə haudəkəson, çəmə zıvoni həxədə Azərbaycani məşhur tarıxçı, akademik İqrar Əliyeviko qləy sitati ham əçəy nıvıştə ürüsə zıvonədə, haman tolışiko tərcümə bəyji doydəm. Akademik İ. Əliyev nıvıştə:
"Mı s polnım osnovaniem mojem utverdat, çto tak nazıvaemıy crednemidiyskiy yazık Atropatenı bıl, nesommenno, iranskim, priçem yazıkom şiroko rasprostranennım. ...Çto azeriyskiy yazık-eto yazık ne persidskiy.
... İz vseqo toqo, çto mı znayem o yazıke azeri, kotorıy, oçevidno, mojno nazıvat i "azerbaydjanskim.”
... Analiz materialov azeriyskoro yazıka, proizvedennıy avtoritetnımi uçyonımi, pozvolyayut utverjdat, çto yazık etot omnositcya k severo-zapadnoü iranskoy qruppe yazıkov i çto on, nesomnenno, bıl blizok sovremennomu talışskomu, soxranivşemu te je osnovnıe osobennosti fonetiki, kotorıe bıli svoystvennı eşyo midiyskomu yazıku” (Diəkə: İ.Aliyev Oçerkİ istorii Atropatenı. Baku-1989).
"Əmə tam əsossonnə bənəmon təsdığ karde ki, Atropatena zıvon miyonə (orta) midiyə zıvon bə. Hiç şıbhə ni ki, ım ve ərozidə oko doəbə ironı zıvon bə. ..Azəri farsi zıvon nı.
... Azəri zıvoni həxədə çəmə zınəyon əsas doydən ki, bəyi "Azərbaycani zıvon” bənəmon vote.
Avtoretitinə alimon azeri zıvoni materialonko bardə analizon imkon doydən təsdığ karde ki, ım zıvon ironi zıvonon şimal-qərbi qrupe aide ve əv, hiç şıbhə ni ki, müasir tolışə zıvone neze.Tolışi zıvoni ışta fonetikədə hələ bə midiya zıvoni xas bə xısüsıyyətonoş oqatə”
Varde sitatiko vindəmon ki, tolışi zıvon çəxtə yole, nəhənqe. Müasir devrədə əçəy tale çəmə dastədəy.Təklif kardəm ki, Mədəniyyəti Mərkəz, redaksiyə heyət qanuni çərçivədə bankədə qləy hisob okə. Bə hisob daxil bə vəsait şəffof şəklədə çəmə mədəniyyəti, zıvoni inkişafi roədə xərc bıbü.
Ümim heste ki, ışta moə, inə zıvoni piə tolışon, bəy dıl sütə kəson dastiko omə koməkəti bəkan iən nışon bəydon ki, tolışon ışta əcdodon, dədə-bobon şə həxi royko beşənin!
HƏBİBİ Heybət
|
