 "Tanrı aralarında xəstəlik yayaraq Massachusettsdəki Qırmızıdərililərin ədədlərini 30 mindən 3 yüzə endirməmizi istədi”
(əvvəli ötən saylarımızda)
İNGİLİS-AMERİKAN İRQÇİLİYİ VƏ YƏHUDİ TƏLİMİ
Avropa müasir çağın başlanğıcına qədər irqçilik anlayışıyla tanış deyildi. Orta əsrlərdə Katolik Kilsəsinin qurduğu cəmiyyət modeli irqçilikdən tamamilə uzaq idi. İnsanlar özlərini bu, ya da bu irqin üzvü deyil, Xristian dininin bağlıları olaraq qəbul edirdilər. Xristian olmayan cəmiyyətləri də irq cəhətdən aşağı görmək kimi düşüncələri yox idi. Hətta, 590-604 illəri arasında Papa Gregori yəhudilərə hər cür təzyiq edilməsini qadağan etmişdi və bu qayda əsrlər tərəfindən davam etdirildi. 11-ci əsrdə yəhudilərə qarşı sərt bir tutum başlamışdır, amma bu bir irqçilikdən çox, yəhudilərin "İsanın qatilləri" olaraq görülməsindən, yəni dini səbəblərdəndir.
Bu arada diqqət yetirilməsi lazım olan bir başqa nöqtə, Katolik Kilsəsinin, Kolomb və adamlarının qarşıya qoyduğu "Amerikan yerlilərinin bir növ heyvan olduğu" şəklindəki düşüncəyə qarşı çıxmış olmasıdır. Amerikanı yəhudilik adına kəşfə çıxan Kobudlaçı Kolomb, yəhudi təlimindəki irqçilik düşüncəsini Amerikan yerlilərinə tətbiq etməkdən çəkinməzkən, Katolik kilsəsi buna reaksiya vermiş və bu insanlara da dinin izah edilməsi lazım olduğunu bildirmişdi. Bunun ən məşhur nümunəsi, Chiapas yepiskopu Bartolome də Las Casasın, Kolomb ilə birlikdə Yeni Dünyaya ayaq basan koloniyaçıların "yerlilər bir növ heyvandır" iddiasına qarşılıq, yerlilərin "gerçək bir insan" olduğunu müdafiə etmiş olmasıdır. Bu səbəblə Las Casas "yerlilərin həvarisi" olaraq xatırlanmağa başlamışdı. Las Casasın yerliləri müdafiə edən düşüncələri, daha sonra bir başqa rahib Domingo da Soto tərəfindən də müdafiə olunacaq və Soto, "imanı qılıncla qəbul etdirmək, onu iyrənc hala gətirməkdir" deyəcəkdi. Eyni şəkildə, Dominiken rahib Fray Antonio Montesinos da 1511-ci ildə San-Domingo kilsəsində müstəmləkəçi conquistadorların tətbiqlərini lənətləmiş və "günahsız bir xalqa tətbiq etdiyiniz vəhşilik səbəbiylə hamınız ölümcül bir günah içindəsiniz" deyərək onları günahlandırmışdı. Daha sonra, 1537-də, Papa III Paul da nəşr etdiyi Sublimis Deus adlı fərmanında müstəmləkəçi vəhşiliyini lənətləmiş, qırmızıdərililərin gerçək insanlar (veros homines) olduqlarını, onları kölə səviyyəsinə salmaq həyasızlığını göstərənlərə baxmayaraq, iman sahibi olduqlarını elan etmişdi. Ancaq Katolik kilsəsinin qurduğu Avropa nizamı əvvəl Protestantlıq, sonra da İşıqlanma ilə yıxıldı. Qurulan yeni nizam öz bərabərində ideologiyalar doğurdu. Bu ideologiyaların ən əhəmiyyətlilərindən biri isə irqçilik ilişməsi idi. İrqçilik, ilk olaraq Protestant ideologiyasıyla birlikdə yaşıllaşacaq zəmin tapdı.
Lutherin təliminin irqçiliyin inkişafına əhəmiyyətli bir zəmin hazırladığı qəbul edilir. Yeni Dünyada irqçiliyin ən əhəmiyyətli nümayəndələri isə başda Püritenler olmaq üzrə Protestant İngilis koloniyaçılarıdır. Burada doğan irqçilik, Anglo-Sakson (İngilis və Amerikan) irqçiliyini meydana gətirmişdir. İngiliscə danışan irqlərin digərlərindən üstün olduğunu müdafiə edən bu təlim imperializmə də güc vermişdir. Amerikalı sosioloq Tomas F.Gossett, Race "Amerikadakı bir düşüncənin tarixi” adlı kitabında, Anglo-Sakson irqçiliyindəki Protestant və xüsusilə də Püriten təsirinin əhəmiyyətinə diqqət çəkir.
Gossettə görə, irqçi düşüncənin inkişafında əhəmiyyətli rol oynayan adların başında Amerikalı Protestant din adamı Josiah Strong gəlməkdədir. Strong, İctimai Darvinizmlə Protestant təlimini birləşdirərək, Anglo-Sakson irqinin üstün bir irq olduğunu və "Qırmızıdərililəri Tanrının icazəsiylə yox etmə haqqına" sahib olduqlarını qarşıya qoymuşdur. Tomas Gossett "üstün irq” boş sözünün qaynağını belə analiz edər: Ağ olmayan irqlərin, Tanrının istəyinə uyğun olaraq yox edilməsi düşüncəsi, şübhəsiz Josiah Strongun özbaşına inkişaf etdirdiyi bir düşüncə deyil. 'Tanrı, öz xalqına yer açmaq üçün, digərlərinin yox edilməsini istədi' cümləsi, Püriten din adamların tərəfindən deyilmişdir. Bir başqa Püriten, 'Tanrı, aralarında xəstəlik yayaraq Massachusettsdəki Qırmızıdərililərin ədədlərini 30 mindən üç yüzə endirməmizi istədi' demişdi. Benjamin Franklin, daha sonra eyni düşüncəni müdafiə edəcək və avtobioqrafiyasında belə yazacaqdı: 'Yerlilərə içirdiyimiz rom içkisi Tanrının bu pislikləri (Qırmızıdərililəri) yer üzündən silmək üçün etdiyi planın bir parçası idi'. İngilis koloniyaçıları, biologiya qaydaları (İctimai Darvinizm) ilə isbat etmədən çox əvvəl də özlərinin seçilmiş xalq olduğuna inanırdılar. Püritenler, Tanrıyla aralarındakı əlaqənin, İsrailoğulları ilə Tanrı arasındakı əlaqə kimi olduğunu düşünürdülər. Amerikan müstəqilliyinin ardından, 'Amerikalı İsrailoğulları' adlı dini qrup yaradan Ezere Stiles eyni düşüncəni vurğulamışdı.
İki il sonra Tomas Jefferson, Amerikan Böyük Möhürünə İsrailoğullarının qurtuluşu ilə əlaqədar bir təsvir yerləşdirməyi təklif etdi. 1787-də Timoty Dwight, Amerikalılardan 'seçilmiş irq' olaraq danışmağa başladı.
(ardı var)
|
