 (ardı)
Püritenler özlərini yəhudilərlə qaynaşdırma mövzusunda çox israrlı idilər. Uşaqlarına Samuel, Amos, Sarah, Judith kimi yəhudi adları verir, bütün yəhudi dini qayda və ənənələrini tətbiq edir, İbranice danışmağa çalışırlar, qısacası Judaicanın da istifadə etdiyi deyimlə "yəhudiləşir"lər idi. İngilis yazar E. Dowden, bu səbəblə Puritan and Anglican adlı kitabında, "Püritenlik, İngiltərənin ürəyinə və ruhuna, Tövratın dahiliyini daşıdı" deyir. Universal Jewish Encyclopedianın yazdığına görə isə, "əxlaq quruluşu Tövratla tamamilə bərabər olan Püritenlik, 'İngilis Yəhudiliyi' olaraq adlandırılmışdır." Ancaq Püritenlerin dövlət və kilsə haqqındakı radikal düşüncələri, Kral tərəfindən təzyiq görmələriylə nəticələndi. Bu səbəblə 1620-ci illərdə iki böyük Püriten qrupu ölkədən ayrıldı; biri Yeni Dünyanın şimalına, bu günki ABŞ-a getdi və oradakı ilk əhəmiyyətli koloniyanı qurdu. Digəri isə Amsterdama köçdü. Qalan Püritenler mübarizəyə qərar verdilər və təşkilatlandılar. Gedərək də gücləndilər. Nəticədə, Cromwellin idarə etdiyi Püriten ordusu, 1649-da Kral I. Charlesi aşırtdı və bir Püriten Respublikası qurdu. Özünü bütün ölkəyə "Lord Protector" (Qoruyucu Lord) elan edən Cromwell də, bir diktə rejimi meydana gətirdi. Ölkəni artıq "judaizer", yəni Yəhudilərə heyran olan və özlərini də onlarla qaynaşdırmağa çalışan Püritenler idarə edirdi. Necə ki Cromwellin işləri də "Yəhudi pərəstişkarı" şəxsiyyətinə uyğun idi. İngiltərədə yaşamaları o tarixə qədər qadağan olan yəhudilərə İngiltərəyə yerləşmə icazəsi verildi. (Yəhudilər İngiltərədən Kral I Edward tərəfindən 1292-ci ildə "xalqı sələmçilik yoluyla istismar etdikləri" səbəbiylə sürtülmüşlər idi və bu qadağan əsrlər boyu sürdü). Bu səbəblə Cromwellin iqtidara gəldiyi 1649-cu ildə, inanclasını gizlicə davam etdirən bir neçə ailənin xaricində, ölkədə yəhudi yox idi.) Lakin bir neçə il içində Cromwell bir qanun nəşr edərək bu qadağanı ləğv etdi və ilk yəhudi immiqrantlar, Püritelerin sevinc göz yaşları arasında İngiltərəyə yerləşməyə başladılar. İngilislərin yenidən qara günləri başladı.
Püritenlik, beləcə İngilis mədəniyyətinə dərin bir "Yəhudi heyranlığı" enjekte edirdi. Bu ictimai meydana gəlmə, əsrlər sonra Sionizmə veriləcək olan İngilis dəstəyinin də nüvəsiidi. Necə ki Cromwell dövrünün qabaqda gələn Püritenlerin Elbenezer Cartright, yəhudilərin İngiltərəyə dönüşləri üzərinə duyğulanmış və belə demişdi: Bu İngilis xalqı, Hollandiyadakı nümayəndələriylə birlikdə, İsrailoğullarını zamanı gəldiyində ataları olan Abraham, Isaac və Jacobun torpaqlarına, onlara vəd edilmiş gəmiləriylə daşıma şərəfinə çatacaq ilk xalq olacaq.
Püritenlik, beləcə yəhudilər baxımından strateji bir müttəfiq olaraq tarixi missiya qazanırdı. Bu missiya, az əvvəl ifadə etdiyimiz kimi əvvəlcə İngiltərəni təsir edəcəkdi. Ancaq bu missiyanın əsl böyük hədəfi, Kristof Kolomb tərəfindən "yəhudilər üçün yaxşı bir yer" və "Süleyman Məbədini tikmək üçün lazım olan gücün qaynağı" olsun deyə kəşf edilən Yeni Dünya olacaqdı.
YƏHUDİLƏRİN ƏLİYLƏ MASONLUĞUN AMERİKAYA GİRİŞİ
Bu günki ABŞ-ın təməlləri, Şimal Amerikadakı ilk kolonierin qabaqcılı olan Püritenler tərəfindən atıldı. Püritenler, sahib olduqları "Yəhudi heyranlığını" beləcə Amerikan mədəniyyətinin mərkəzinə yerləşdirdilər. Şübhəsiz bu vəziyyət, köhnədən bəridir bir "dünya hakimiyyəti"nin yollarını müşahidə edən yəhudi öndərləri üçün böyük bir üstünlük idi. ABŞ, "sosioloji" olaraq, özləriylə ittifaq halındakı bir mədəniyyət olaraq inkişaf edirdi. Ancaq bu "sosioloji" vəziyyətlə kifayətlənmədilər və Amerikanı idarə altında tutmalarına kömək edəcək bəzi mexanizmləri də Köhnə Dünyadan Yeni Dünyaya daşıdılar. Bunların başında, Avropada Katolik Kilsəsinə qarşı Yəhudiliklə tarixi bir ittifaq qurmuş olan mason təşkilatı gəlirdi. Masonluq, Yeni Dünyaya tamamilə Yəhudilərin əliylə daşındı. "Yəhudi Ensiklopediyası" Judaica, "Freemasonary" (Masonluq) başlığı altında bu mövzuyla əlaqədar əhəmiyyətli məlumatlar verir: Koloniya Amerikasında Masonluğun qurucuları arasında çox sayda Yəhudi adı gözə dəyir. Gerçəkdə, Masonluğu Amerikaya ilk dəfə gətirənlər də Yəhudilər olmuşdu. İlk dəfə 1658-də New Port, Rhode Islandda ibarət olan Mason lojası vəziyyətindəki təşkilatın quruluşu, o bölgədə yaşayan bir yəhudinin, Mordecai Campanallın sayəsində olmuşdu. 1734-də Georgia Savannahda qurulan lojanın qurucuları arasında da dörd dənə yəhudi gözə dəyir. Bir başqa yəhudi Moses Michael Hays, Skoç ritini Amerikaya soxan adam oldu, 1768-də də bütün Şimal Amerika Masonluğunun ümumi müşahidə edicisi (inspector general) seçildi. 1769-da Hays New Yorkda King David Lodge (Kral Davud Lojası)nı qurdu. Bu lojanı 1780-də New Porta da daşıdı. 1788-1792 illəri arasında Massachusetts Böyük Lojasının Böyük Ustadlığını icra etdi. Rhode Island Böyük Lojasını quranların başında bir başqa yəhudi Moses Seixas gəlirdi. 1802-1809 illəri boyunca bu lojanın ustadı möhtərəmi oldu. Moses Hays ilə eyni dövrdə fəaliyyət göstərən bir başqa yəhudi Solomon Buş, Pennsylvania Masonluğunun ümumi müşahidə edicisi oldu.
1781-də Pensilvaniyada qurulan və Amerikan Masonluğunun tarixində əhəmiyyətli yeri olan 'Sublime Lodge of Perfection' adlı lojanın içində də yəhudilər son dərəcə təsirli mövqedə idilər. Köhnə dövr Amerika Masonluğunun əhəmiyyətli adları arasındakı digər yəhudilər belə: Charlestondakı King Solomon's Lodgenin qurucularından Isaac da Costa, 1781-də Virginia bölgəsində ümumi müşahidə edici seçilən Abraham Forst və eyni vəzifəsi əvvəl Maryland sonra da Charlestonda icra edən Cozef Mayers. 1793-də Charleston, South Carolinadakı böyük sinaqoqun açılış mərasimi, Mason lojalarındakı rituallara uyğun olaraq edilmişdi. Yəhudi adları daha sonrakı dövrlərdə də Amerikan lojalarında diqqət çəkdi...
Bnay Brith tərəfindən də mənimsənmiş olan gizlilik, ketumiyet kimi xüsusiyyətlər və bir çox ritualın masonik işlərdən təsirləndiyinə şübhə yoxdur. Bnay Brith yəhudi cəmiyyətinin içində masonluğun bir bənzəri olma məqsədi daşımışdır.
(ardı var)
|
