(Öləziyən Talış xalq adət-ənənələrindən nümunə)
Talış xalqının qədim toy adət-ənənələrindən biri də, “Ahoşta” mərasimidir. “Hoşta (e)”, “Ahoşta” terminləri talışcadan Azərbaycan türkcəsinə “Adaxlanmaq” “Adaxlanma” kimi tərcümə olunur.
“Ahoşta” mərasimi gənclərin həyatını bir-birinə bağlayan çoxsaylı tədbirlərin sayca ikincisidir. “Ahoşta”ya çox zaman xalq arasında “Spirişə plo” da deyilir. “Ahoşta”dən əvvəl qız evinin sirrini öyrənmək üçün “Jenədəynə” və yaxud “Niyondəynə” (Ağbirçəklərin elçiliyi və ya Gizli elçilik) tədbiri olur. Ondan sonra “Nışon” (Nişan), “Olətəbıron” (Paltarkəsdi), “Xıynə şəv” (Xına axşamı) “Şışə vəyə” (Ciyər axşamı) və “Yolə vəyə” (Böyük toy) kimi silsilə mərasimlər keçirilir...
Talışların toy (vəyə) adət-ənələrinin tərkibində “Ahoşta” mərasimi maraqlı və rəngarəng keçir, özünəməxsusluğu ilə seçilir. “Ahoşta” mərasiminin tərkibi 3 hissədən ibarətdir:
1. “Niyondəynə” zamanı qız tərəfinin məqbul cavabını alandan sonra, ağsaqqallar qız evinə elçiliyə gəlirlər. Bu zaman qız tərəfinin ağsaqqallarından "hə" cavab alıb, təntənəli şəkildə gəncləri adaxlayırlar.
2. Bu şərəfə hamıya şirin şay verilir. Şirin çayı içəndən sonra, ağsaqqallar bu münasibətlə hazırlanmış ziyafət məclisində iştirak edirlər.
3. Ziyafət məclisindən başlayaraq, “Olətəbıron” mərasiminə kimi mütəmadi olaraq, hər gecə və ya iki gecədən bir "Vəyu" (Gəlin) evində kütləvi “Ahoşta”şənlikləri və oyunları keçirilir. "Olətəbıron"dan ta "Şışə vəyə"yə kimi isə, bir gün "Vəy" (bəy) evində, bir gün isə, "Vəyu" evində həmin kütləvi kompozisiya-şənliklər davam edir. Bu kütləvi şənliklərdə əksər kənd cavanları və dırinqə ifaçılıq (bədahətən və ya əvvəlcədən hazırlanmış məzəli, məsxərəli qoşmalar, zarafatyayana bayatılar, qəhrəmanlıq oxşama və bənzətmələri eləcə də, xronik rəqs və dəf çalma) bacarıqları ilə seçilən qadınlar iştirak edirlər. Həmin qadınlar iki-iki, üç-üç, hətta dörd-dörd (iştirakçıların sayından asılı olaraq), iki dəstəyə bölünürlər. Bir nəfər əlində dəf çalmaqla, qalanları isə, əl çalaraq, qarşı-qarşıya məharətlərini nümayiş edirlər. Hər iki dəstədəki qadınlardan biri növbəli şəkildə solo, qalanları isə, xor şəkildə dırinqələr ifa etməklə yarışırlar. Bu zaman onlar sinxron şəkildə dövrə vuraraq, məharətlə rəqs edirlər.
“Ahoşta” şənliklərində xor və solo şəklində, dəf və ya akapella ifa olunan mahnılar (bayatılar, bənzətmələr, oxşamalar, lo-lolar, qoşmalar və s.) əsasən, "Vəy"in şərəfinə qoşulur. Bəzi hallarda, "Vəyu"nu tərifləməklə, "Vəy"ə xas olan nöqsanları zarafatla, məzəli şəkildə dilə gətirməklə, onu bilə-bilə lağa qoyurlar. Məqsəd "Vəy"də olan müştəbehliyi sındırmaq və ya "Vəyu"nun nüfuzunu qaldırmaqdan ibarət olur...
Milli geyimli talış qadınlarının “Ahoşta” məclislərində “mahnı-rəqs-dəf” xor ifa ənənələri 20-ci əsrin 90-cı illərinə kimi davam etmişdir. Ağlım kəsəndən nənələrimin, anamın, mamalarımın (bibilərimin), xalalarımın və digər qohum-qonşu qadınlarının kəndimizdə “Ahoşta” məclislərində necə məharətlə xor ifa etdiklərinin canlı şahidi olmuşam. İndi də həmin məclislər üçün burnumun ucu göynəyir!
Talış qadınlarının milli geyimləri də, qonşu xalqların milli əyin-başlarından kəskin surətdə fərqlənirdi. Belə ki, nənələrimizin, analarımızın geydikləri unikal tuman-koftaların (“şəy-şavlo”) tikilməsi üçün 10 metrədən çox zər-xaralı, bahalı parçalar lazım olurdu. Həmin geyimlərdə onlar çox rahat ata minə bilirdilər. Ayağını atın üzəngisinə aparan zaman ehtiyat etmək tələb olunmurdu. Talış qadınları tarixin heç bir dönəmində hicaba və çadraya bürünməmişlər! Onların “dinqə” adlandırəlan özünəməxsus baş örtükləri olmuşdur. Həya əlaməti olaraq, analarımız, vəyularımız ağsaqqalların yanında yaylıqla ağız-burunlarını örtər, kənara çəkiləın kimi, dərhal yaşmaqlarını açardılar...
Göz görə-görə, Talış xalqının dili və mədəniyyəti kimi, onun bir çox unikal, özünəməxsus adət-ənənələri, folkloru, klassik xalq sənətkarlığı nümunələri də aradan çıxır, yox olur!..
Talışlar ana dillərinə, ata-baba adət-ənənələrinə, milli-mental dəyərlərinə xıvand (sahib) çıxmalıdırlar! Bütün bu dəyərlərin itməsi, yox olması fonunda onların özləri gec-tez itib, yox olacaqlar! Bu, ciddi düşünməyə dəyən bir aksiomadır!
Mehdibəy SƏFƏROV
