ALLAHVEYRDİ BAYRAMİ-70
Pencminə vəslə
Omutmənəti
Ali məktəbi oroxnə bəpeşt dı məsələ mande çımı vədə: iminəni, bə aspirantura dəşey, elmi fəaliyəti dəvom kardey (ısətnə vaxtədə maqistatura, doktorantura mərhəlon heste, navko nıbe.) dıminəni, omutmənəti (muəlliməti) kardey. Az dıminə məsələ səçın kardıme: xəyolo dəvonime ki, omutmən bəbem, şonzə sor handəyon təcrubədə-dəvunədə dəbəvoniyem, həm ıştə xəlği xıdmətədə bəmandem , həm boştə ğəzənc bəkam, kə-bə, xıyzonxvand bəbem...
Jurnalist Həsənağa votəynə, umrədə, jimonədə çı sıfriku bino kardey qətdəni. 1 bəbəy, bəçəy iqlə xolə jıçiy ehaşte əbiy, 2 bəbəy məydonış heste, bı məydonədə vey çiyon oko doy əbiy... Sıfır qırdıli qılə çiye, ha pefırsıedəş, dast qətə vırə, lınq noə vırəş ni, efırsidəş bəji...
*
Xıyzonədə 4 boli, 3 hovə bıəmon. Pı şə bə mahrubə, əlil omə, şə Boku barkəzədə (limanədə) ko kardəşe, oqardə omə bə di, borəvon bə, kijəvon bə, kolxozədə ko kardəşe, əncəx çı xıyzoni luzi fikiş kardə, rəsə bə xəməni, ğarz doəşe, noxəş qınyə, doəşe-səşe, hardəşe, peşoməşe, sor nimə nıbə ijən dəşə bə ğarz. Nə kə kardey fik kardəşe, nə bə əğılon perosnie ğeydi mandə. Qıləy içəşmə leğə ancə kumədə umur dəvoniyəşe, nə fərə tan, nə xəşə conış bıəni, xərçənqə noxəşi dastədə çan sor zəlilbə, şest sinnədə vəfot kardəşe, şə çı dınyo.
Besəvodə-xəstə moəən əmənış de təhəri oqətəşe. Hırdənon həmə talantinbən, səvodinbən, əmmo yolə bolioin ali təhsil səy zınəşonni, pərən-pərən bən bə məholi. 3 kamə sinnə hovən de noxəşinə moə mandən diədə. Leğə-ancə kumə rıjiyə, hovə şuə rəhmətşə Fərman, ijən məlo day Əmir əştən bo səğıron qıləy tulə kə kardəşone, əncəx tələkəy edoəşone, de leği puşnəşone ki, əğılon vovazi jiton nımandin.
*
Az oməym bə di, sıftə kəy kum dəqış kardəbe, ha sor de əzobi puşnə bıə leğıku perəxəmon de soğali puşnimone kəy kum. Kəy pilləkən noəbe, əyvon de taxtə dəvoştə be, bə kəy çəşmon ruşnə okırniyə be, dıçəşmə kə əyvoni de surahi dəqətə be. 1972-də kəxıvand bim, 1974-də rukə bıvə vəyəbe, əyən xıyxonış peqəte şe bə Sumqayit. 1976, 1980, 1981-nə soronədə hovon dome bə şu.
1983-də tojə kə ejəme. Dəyən noxəş qınim, fik mande şinə conisə, ın xəstəxonə, ə sənətoriyə...
Handey, nıvıştey ıştə vırədə, əvən bə vaxt eqıneədəbe. Məktəbədə, vəyədə, koyədə ıştə nıvıştə şeiron handəbimon. Fəqət ilhomi pəri qa omedə, qa şedəbe. Omeədə duməyəndı nıvıştedəbim, dəçınedəbim bə sondoxi, ilhom pəri rık kardeədə bə rufi qida nıdoedə rujon, manqon dəvardedəbin, hiççi bə ğələm səydənıbimon.
*
Jimon çanə sərt bedəbu, omutmənətiən anə çətin bedə. Muəllimətiədə sıftə 80, peşo 100, 120, 140 manat, oxnəsə 170 səydəbimon. Dəy vəyuə reç, zinətə çiyon bıstənım, kə-bə bə səliqə-səhmon dənəm, təmir bıkəm, xeyr-şər dəvonım, eli vəyə-yas bışum, ya xiyzoni hardı-həşi bırosnom? Omutmənəti maddi cəhəto odəmi təmin kardəni.
Haşiyə
Ostoro Arçono Həştsorə məktəbədə omutmən ko kardəbim. Şiyəkoni diyo iyo muəllim omə, bəjəni həmomvoni kirənışınbə, peşo çəy kinə bıstən, əyo kəvey dəşə Səmədov İbrahim bəmı vey mehribonbe. Həmroəti-dustəti kardedəbimon. Boştə dımərtəbə kə dutedəbe. Azən harruj peşdərsi əşim bəçəy koməq. De zərfəti, de şoyəti, de sırə-huə bə dasti-həvo ko əkəymon. Peşko ənıştimon ivrədə şinə qəpon əjənimon. Dardı-dıl əkəymon. Dədə-nənə fot kardey, hırdənə vaxtonku ğəzənc kardey- xıyzon oqətey- ha jıqo səbəbon tikəyən nez kardışe əmə bəyəndı. Çoknə ki, qəp jəme bəyo 4 sore bə pəvəndim, fərə kə ni, vəyu bəkovrə biyəm, çokə ğəzənc-pul ni, vəyəreçi cı curə bə dast biyəm-vəyə bikəm? Vote:
- Sa mənoto bə lətəriyə bımand de muəllimə həmron, dekabri peqət lətəriyə, de həzo mənoti bəşemon bə Estoniyə-bə Tartu şəhr. Əyo erjonətiye, ıştə vəyə reçi de həzo mənoti həmmə bə dast bəvardeş, hələ ziyodən bəmande. (Bı şəhrədə əskərəti kardəşbe, çə vaxtiku nezə əlağəş hestbe de şəhri odəmon, de poçti posılkon vığandəbe-səydəbe)
Jəqoən kardımone. Yanvari (1971) tətilədə Ostorədə penıştimon bə poyezi şimon, bə se ruj bimon Estoniyədə -Tartu şəhrədə. Vəyə reç peqətıme, bə pəvəndiən vey xoş oməy, həm erjon, həm keyfiyətin bıə ğızılə məmulaton iyo vey-vey boho həvatə bedəbe. Səğbu, İbrahim. (Peşo yəndı xəbə əznimon. İ kərə şim, vote tuk kaştedəm. İ kərəən şim vote noxəşim. Oxonə soronədə az ıştən noxəş qınim, çəyku xəbəm ni. Bı nezoni şim, votşone, vəfot kardəşe. Xıdo rəhmət bıko)
*
Muəlliməti mənəvi cəhəto lap odəmi exroc bıkə sənəte. (Iştə dəvunədə dəvonyəme, 40 sor çı peşə əsir bıəm.) “Muəllim maştə tosə şanqovə məktəbədə bıənine. 8 saat, oxonnəsə şəş saat, dərsış bey- ya nıbey, məktəbədə mandənine, ko kardənine.” Jıqo votedəbin, tələbən kardedəbin.
Məsələn, Ğızlıvoədə muəllim ko kardeədə az dı nubədə dərs ədəym. Əvotim:
- Xayş kardedəm, çımı dərson bə i nubə eğandən, dərson bıdəm, rə bışum bə kə. Şanqovəsə maşin-avtobus ko kardəni, 10 km ro şe bomı boho bəsə omedə, ıştə ğızınci hejo bı roon sərf kardedəm.
Quş nıdoşone
Peşo məktəbon i nubənin bin. İ nubədə dərsdoy dəb eqınye, çəyən, əlavə məşğələ, dərnək, tədbir, iclas bedəbe, Ujən muəllim bəpe 2-nə nubə bə məktəb boy...
“Əğıli məku, do-domjon mədə, dəy bərkədə sıxan məkə, sinifo bə kəno beməkə, dərso mətojon, hande-nıvışte zındəni, omut bəy, omute zındəniş- bevəcə muəllimiş, ərizə bıdə - beşi muəllimətiədə...” De jıqo tələbon odəmi bizo əkəyn:
Muəllim bə hırdəni votışe: “ Dəməşi bə dılə-bə sinif, bımand bitono, tənəffuse” Kinə şe bə kə, Çəy dədə ome, doşe muəllim bə milisi çanq, quya muəllimi çəy kinə dıl tokniyəme, “parok bıə.”
Muəllim bə şuluğə əğıli nəsihət doydə, əğıl səy voyvo doeədə, çəş qınedə bə pencə şişə. Şişə arşiedə, səş dəşedə bə al-xun. Çəy pı doedə muəllimi bə məhkəmə, boy 200 manat bıdə bırəx.
Dərsədə kinə doedə bə muəllimi domjon, muəllimən qıləy veyz jədə bəy. Çəy bibi şikat doydə, məhkəmə həkimiku koğəz səydə ki, hırdəni peştədə veyzi kert okardəşe, çəy dorozi jıqo, hevuji jıqo, nığıli jıqo. İ həzo penc sa bıdə, coni bıroxon.
Sinifədə dı qılə əğıl haçbəhaç bedən deyəndı, muəllim ojqəvonəti kardeədə, qıləyni sə qınedə bə divo. Çəy pı şikat kardedə muəllimiku, quya əğıli mazq lıvə, muəllimi cinoyət kardəşe, əv qətə bənine... Muəllim eqıniedə xıyzon umjənə bə hırdəni pıə po, lovə-mınnət, ğohomon rost kardədə bə xayş. Im koən de iltizomi-de rışvə sə bedə...
*
Çandi, çand qılə bıvotım, bınıvıştım? Mıxləs, həm iqtidori, həm cəmiyəti bə muəllimi, bə təhsili , muəllimi ıştəniən bəştə hurmətış ni. Nə iqtisadi, nə mənəvi, nə siyasi istinodış ni. Omutmən qıləy bepeştə təbəqəy, bəbolə zumrəy.
Əncəx faciə ıme ki, muəllimon ıştən ıştə eqiniə vəziyəti no-peqət karde zınedənin, hələ deyəndı davo, hesbəsən kardedən, bə intiriqəən dəşedən.
Ğızlıvoədə bə çımı sə omə ğəziyə vey ibrətinə hadisəy (1976) Dekabri 12-də “Kommunist” qəzetədə 24 rışvəxorə mıfəttişi həbs kardey barədə məqalə dərc bəbe. Muəllimon arədə vey diskusiyə şedəbe: Quya rışvəxorəti çəmə cəmiyəti əsasinə amil bıə. Rışvə nıdoş, hiççi bəsə varde əbıni. 30 sinnədə qıləy patriotə cıvon bıbum, kommunist nıbumən, kommunist əğidəynə fanat bıbum, bə sovet cəmiyəti bıhton ğandə “unsuron” cəvob nıdəm, cı cur bəbe? Bı ərəfonədə inspektoron, təhsil şobə kuratoron, jurnaliston omedən, muəllimonku pul qırdə kardedən, “ğonəğon” dəro kardedən, direktor muavinon, məktəbi rəhbəron har bəjən vankardən mıni, bəs anə pul bıdə, “ğonəğ” dəro kardedəmon. Az pul doydənim, bə co vasiton dast ğandedən, məsələn, “Dı mənot bıdə çay sedəmon”- doydəm, 3 mənot bıdə, fılon xəstə tono şedəmon”-doydəm. Peşo bəmı votedən, mıni pevoznedən ki, ıştı ın doə “koməqətion” rışvə be, bə oməkəson doə be.
Azən əsəbiə holon dəvonedəm, dı listədə rəy nıvıştəm ki, “Kommunist” qəzetədə nıvıştəyon çımı dıliku xəbə doydə, bəs çəmə məktəbədə, Masallı təhsil şobədə jıqo rışvəxorəti heste.
Çiy dənıvarde, məktub omedə bə Masalli prokurorəti. Mıni vanqkardedən, de pomprokurori peçertınedəm, “qıləy ali təhsilin azim, qıləyən tı, bəmı əğılə nəsihət mədə” Iştobən ım hərif nəv sorebən iyo pompokurorebən, luz çardovondəbən. Ko eqınie tərs, məhkəmə be, i sor nim bəmı islahə ko, məcburi əmək bırişone, çımı se həzo pulən hardışone, dəro ğandışone bə Abşeron- bə Buzovna kamentatura. (sentyabr,1977) Vişnə qazapparat zavodədə i sor ko kardıme, bəsə muəllimətisə vey maaş səme. Eqınim bə əvf. Sentyabri 1-də bərpo bim sənibəton bə onutmənəti (1978)
In ğəziyə məvuji hıtəbim, oğo kardışe mı. Jimoni qulqulon, həmroon nomerdəti, hukuməti duəvojəti, duston dıdiməti, cəmiyəti ufunəti dərosnişe mı. Sərəsəym ki, çımı kommunist əğıdə təylə xımbebən, hədərə bə dinq-dinqebən. Sovet hukumət çı xəlqi ne, i mışt zolomon dastədəybən. In hukuməti peqordne lozıme...Sərəsəym ki, təhsil, muəlliməti, hakaza co pişə-sənəton çı məmuron mıştəhənbən. Devləti çı məmuron dastədə xilos karde lozime...
Çımı 5 avlodədə 2 kəs muəllime, vəyuən hakaza. Əvon ıştə pı-moə (əmə jenı-şuə muəllim bıəmon) kəşəyon kəşedən. Xıdo bəvon səbr bıdo!
*
1986-nə sori Mədo yolə məktəbədə çı direktori təlim-tərbiyə muavin təyin bim. Sori bədiqə çı vəzifəo bekardışone mı, kanə muavin oməy bəştə vırə. Çımı bardə islahaton, tələbkeşəti nə bə jiyon, nə bə peyon sərf nıkardışe. Sərəsəym ki, nubəti ğıbon azbim. Sayad Cəfərovi direktor bıə vaxtədə çandon muəllimətiku tojniyəbe, çandon hətta muhakimə kardəbe, qətəbe. Həşt manqi dılədə hozı kardıme kollektiv bə usyon. Şikat domone, imzo qırdə kardımone, əmmo səkiştə nıdoşe, rayoni rəhbəron məslohat zınəşone, dı manq bədiqə məktəbədə tojə direktor səçın bəkardemon. Zınəmone ki, kolletivədə dı dasti sədo bıdə məxsusi qrup heste ki, ijən Cəfərov ıştə vırədə bəmande.
Marti 23-də (1987) maştəvo oməym mandim məktəbi bəleti vədə, Cəfərov vanıdome bə məktəb, çı illof kardışe, hətta çımı oləton dırnişe, hədə-tars doşe, lovə mınnət kardışe bəmı, həm bə kollektivi ki, vadəmon əy bə məktəb, hiç kəsi ğəbul nıkarde əv.
Oxo votışone:
-Bəy mandəş bə sıpnə, bışi şikat bıkə, boştə çarə bıkə. Əmə tıni vanibədomon bə məktəb.
Rayoni əlaqədar rəhbəron tars oməyn, fənd oməyn, Cəfərovi ko boəmon kollektivədə muzakirə bıkəmon, tojə direktor səçın bıkəmon. Çımı sıxan iqləbe” Cəfərov muvəqqətiən bıbu, bı kollektiv oqarde əzıni, hərənqoni bo, xun ebəqıne.”
Cəfərovi bini bo çand kəsi məhkəmə həkimiku du-du koğəz səşbe ki, bəyışon çand xəsorət jə, bı səfə çəy du-təlbison səkıştə nıdoşe. Mədo cəmat, məktəbi qeyrətinə muəllimon izahat doşone, bomıno Ğızlıvo hadisə tikror nıbe. Hətta Cəfərovi qıləy cıvonə muəllimə omutışe, şikat doşe ki, az ıştəni perxonero 7 həzo manat rışvə doəme bə mustəntıği. Pomprokurori vanq kardışe mı ki, bıbaxşım ıştə divojə kinə, muəllimə həmro, qıləy ğələtış kardə, bətı bıhton şodəşe...
Votim:
-Əy dili-ğafil, da sor çimi bənav hejo bı mənzilədə, pomprokurori bə bekorə doşe qəte mı, ısət de ittihomi bəmı bıhton şodə odəmi baxşe xayş kardedən mıku!..
(Hestışe idomə)
Allahverdi BAYRAMİ
