ALLAHVEYRDİ BAYRAMİ-70
Seminə vəslə
Jimoni qulqulon çanqədə
Ali məktəbədə hande-hande boştəən, bo həmronən kontrol, kursəkon ənıvıştimon. Hətta kanə sinif həmron, duston, nezə ğohomon bə ali məktəb hozı əkəymon. İctimai vəzifon bardey, tələbə elmi cəmiyyəti uzv (əhəş) bey, kurskom bey çımı vaxti xeyli məşğul əkəy. Həmçinin Binəqədi diədə jiə, əməni dıqlə bıvə handovniə yolə boyli Soltanəğə təsərrufatədə ko kardey, bə so-bə nəzorət kardey, əğıl oqətey çəmə ehdədəbe.
Əyən bınıvıştım ki, kali vaxt hiç niyədə bəməhon ğəzo-ğədər əçəki. Əvindimon ki, de itoti ikəs nezbe bəmə, votışe:
- Əmə qıləy nunəkılə qrup ono kardəmone, bəy uzv bey piedə?
-Məqsədon çiçe?
-Təxribatə koon bardey.
Çəşonım peşkəllə əbiy:
-Zə, çiç votedəş tı? Az qıləy kosibə xıyzoni avlodim. Deştə ğəzənci jiyedəmon, çiç bə dast vardəmon, əy bahamon, tan bakamon, bə kami qail bəbemon, kam-kam bahamon, həmişə bahamon. Hərom əhənimon, iqlə daqlə əkənimon. Hejo de iqlə kuşiş bakamon. Devləti- hukuməti bıpimon, bəy sadiq odəmonimon. Ğanuni çəş bıkəmon, şikat əkənimon, hiççiku norozi nimon...
Əncəx ın xonəxo mıddəti çəmə dast nəkəşi, hədə-tars ədəy, quya çəyku şikat bəkamon, əy bəhvatemon. Mıxləs, əməni bə xırtə əvəy, bəzu peyərəxemon çı bəloku...
Haşiyə
1967-nə sori yanvarədə-sardə rujədə bə çəmə sə jıqo qıləy hadisə oməy: Şanqonəsə bimon, az, Elşad, Rəzi. Məlum be ki, sufrədə nun kame, Rəzi vığandımone bo nuni. Çəy şe-omə 5-6 ləz dənəkəşi:
-Bışi bıstən boy, tıni sufrəsə bə çəşimon.- Rəzi de kəy oləti, de şap-şapi beşe-şe.
Hırdən şe, noməy. Norohat bimon, sufrə qırdə be, noməy. Çəy dumo qırəy karde-karde, de handey-nıvıştey dastko bimon. Əncəx hejo fik-fikədə mandimon, yodo beşedənıbe çə hırdəni bə di dəqınie, çəşon zoxlə bəbin bə kəybə: hırdən ısə bome- sati bome.
...Kəybə de zərbi dəsiye bə dılə, divojə həmro Şahab dəşe bə mənzıl, de zikkə votışe:
-Zə, Bayrami, bəy nıştəş, Rəzi bardışone bə milis məntəğə.
Jıqo bızın i hımbə qılov ekardışone bə çımı sə, beğıryəm kəybəku, kəy olətədə, de şap-şapi bıvit-məvit, Şahabən dumu mı. Şimon “Sevil” kinoteatri tono binobıə bə milis məntəğə. Vindıme, ha, Rəzi şobədəy, qıləy şikhaşik dənoəşe iyo, tı bıkə təmşo.
Şahabi dənoşe bə ko ıştə şinə zıvon, votışe:
- Bedədə, bexıvand, səğır-yətimon ımon, ın dıqlə bıvə, deştə elmi, zirəkəti handedən, nəslən-ənkəşon fəğır, kosibin, çımı divojin, de tələbə həmron koməqəti jiedən, çımon çiç heste ki, çəvonku çiçən səy piedone...
Milison sıre-sıre votışone:
- Həmron dəy zərfət kardəşone. Vindedən, qıləy lodə tələbə bə kinon hıtəxonə edəse-edəse poyedə, xəbə səydən çəyku:
-Boçi edəsedəş bə kinon hıtəxonə, deştə roy sərost bışi həni?
Iştı bıvə bəvon yabuə (ğırsə) cəvob doydə. Həmronən peqətə əv vardəşone iyo. (Anə zu-zune kardəşonbe, hırdəni tanədə oləton dıryəbin) İyo dəy məzə kardəşone, votəşone:
-Tı bıvot az tolış nim, tırkim, tıni vabədomon.
Əvən eqınyə bə tərsəti, bəməno ğanun handə ki, şımə mıni təhqir kardedon...
Rəzi vadışone, milis məntəqəku dı qəm diyəro bəbe, ya bənıbe, bino kardışe bə milison hədə-tars ome:
-Şıməku şikat bəkam, şımə hardəy şımə bukəku bəvam,- ha jıqo sıxanon votışe. Hiç nıznəmone de kon zudi (surəti) ə sırafsunə milis bənə bəhi rəsəy bə Rəzi, çəy lıvey, qətışe bardışe-dənoşe bə şobə, votışe:
-Bışən 20 manat biyənən, ın kəjələ bıbənən...
Tono sard, tono ğeyz, tono təsuf, qıyımon noy kulisə, de Şahabi oqardimon bə hıtəxonə, bə sardə şəvədə bımi-bəy lovə-mınnət kardımone, 20 manat bə dast vardımone, oqardimon Rəzi bekardımone çe şobəo. Əğıli ənə zikkə jəbe, səyku-bə po təmom ak-ovi dılədə be. Biton həm şəxtə, həmən sardə vo-xəzri qınedəbe:
-Haydi, bıvit, çımı bıvə, aki dəçınoş, zukəm bəbeş, bıvit, mamand. Rujqori dim siyo bıbu.
*
Çe ali məktəbo handeədə, çe omutmən ko kardeədə həm cəmiyəti arədə, həm mənəviyəti barədə, həm iqtisadi sahədə, həm milli mənsubiyəti həxədə rujqori qulqulon dənoəşonbe əmə bə mənqənə, vey vaxti xəbəmon nəbi. İkərədə əvindiş bo odəmi hiç niyədə afət-bəlo pəydo əbi.
Haşiyə:
1971-nə sori iyunə manqədə kişvərədə ali soveti deputaton vıjinə devrədə qıləy siyo ranqinə “Volqa” oməy-dəşe bə məktəbi so. Votışone:
- Rayoni “DTK şobə” rəis Beydulove.
De məktəbi, kənd soveti, kolxozi rəhbəron dimi-dido dəvoniə be. Oxoeədə de kənd soveti Məmmədhəsən, çəmə məktəbi direktor Rəşid, məktəbi partkom İzzəti mandin bə pıç-pıç. İzzət oqarde-ome mande bo pıt-pıt karde:
-Bəştə çekist votedən, çəməku xəbə səydən: ə fılonkəs kiye, bəsməkone. Çıkiku şubhə heste, çəy ıştəni vanq bıkə, çəyku bıpars ki, çe kon qətəşe. Çəmə coniku çiç piedə, hı?
İzzət çıkiku qəp jəydəbe, çekist kiyku şubhənin bəbe, nıznəme.
Mehmonon şin, Rəşid muəllim ome-nışte çımı tono:
-Beydulov tını xəbə səydəbe ha - voteədə çımı dıli i zıkkə jəşe. – Sıftə xəbə səydə tıni Məmmədhəsəniku:
-Tojə omə muəllim çe curə odəme? Əvən votedə :
-Az çəy həxədə hiççi vote əzınim, Rəşid bəzıne, çəy direktore.
Isə ıştıku parsedəm:
-Sor bəbe, çımı tonoş, iminə rujiku bə ivrəmon, hətta ikəmon. Jəqo sırrımon ni ki, yəndıku niyo bıkəmon. Qavar ıştə diyədə, ya co vırədə, kəynəsə, qıləy ko qətəbu, bə devləti-bə hukməti ədres bevəc qəp jəbu? Qasbi ikəs rıncinə, qıləy xonəxo dıl arıştə, detı deşmən bəbu? Yəğıne ki, ıştıku nıvıştəşone, im çe devri, ısətnə cəmiyəti noxəşətiye. Çiç kardə, bıvot, çəy və bıstənəmon, peşo di dəbe.
- Hiç qəbohətinə ko qətəmni. Bə hiç kəsi dıli qınyənim ki, demı deşmenəti bıkəyn. Ənkəm-nəslım deştə kosibəti jiyə, devlətpərəstbəmon, bə hukməti tabebəmon.
-İyo arçonıjon adəte, şəv-ruj yəndıku bənıvışten, sıxan ki çəp ome, əyştən-şedən ıştıku bə şikat.
-Bəyəndı bıhton ğandey ənə iyo dəbədəy?
-Bey bəzıne ki, bə Beydulovi aspardəşone, ıştı təmizəti omuto, qasbu tıni bə vəzifə vığandedən?- Rəşidi ın sıxanon sıre-sıre votışe, çımı dıl səşe bə dast...
...Arədə manqon dəvardin, çəmə di qıləy huzurə məclisədə Əmirday votışe bəmı:
- Peroxnime tı “DTK” çanqədə, bəpe minnətdo bıbi bəmı,- vindışe çoçəş bəm bəy, idomə doşe:
-Iştı barədə, ıştı nəsli həxədə qıləy ifodə dome ki, həni tıni norohat əkənin...
*
Bey bəzıne ki, çımı həməsron, ın sətron bahandon çok sənırəson, məzəmmət bıkən mıni, çımı xarakteri, mij -xasiyəti bəqəm nikən. Ya bıvotın ki, ın sərquzəşton iyo nıvışte lozim nıbe, ıştən-ıştəni exroc kardedəm. Ne, azizə bahandon, çe cur bəm, jəqoən edaştedəm ıştəni bəşmə.
Haşiyə:
Tələbə vaxtonədə de çand muəllimi haçbahaç bıəmon, bəsə həxə ko, həxə sıxanisə, mubahisə məqomədə ya co holədə. Həmə nıvıştənim, çəmə fakultə, hətta universiteti bə larzə vardə qıləy hadisə qeyd bıkəm, çe curə qonə xasiyətin-mijxıvand bəm, həmron zınedən, bıdə bahandonən bızinon:
Rayifə Həsənova torsinəşbe həmə tələbə, həmro, ictimaiyəti çəş. İ ruj akt zalədə bə ço qrupi muhazirə handə vaxtədə de həmroTaryeli nıştəbin i partədə, Rəhmətşə Taryelən məcizotbe, şinə qəpon əjəni, odəmi əsırvoni. Iştobən Rajifə muşahidə kardəbən əməni. Pekardışe mı bə səpo, votışe:
-Boçi sıredəş?
-A... muəllim, çımı fizionomiyə jıqoy. Sırə diyənim. Bətı jəqo çiyedə. Az sıredənim, de huş-quşi bətı quş doydəm.- Çımı ın artistəti-ğılvoşəti bə hırdənon sırə doşe, bə Rayifə ozo.
-Beşi bə bi.
-Bə çəş, muəllim. Az ço dasti bətı tabem.- votıme, beşim auditoriyəku bə kəno.
Az beşedəm, Rayifə çımı dumu votedə:
-Bənə moə kıtı bə hır-hıre, bear.
Peşo rosnişone çəy sıxan bəmı, nubəti muhazirə sahatədə Rayifə oməy, peşe bə tribunə, həmə nışdin, az mandim bə səpo.
-Ha, bo uzr piye mandəş bə səpo? Ko be- dəvarde-şe. Tıni baxşedəm, bınışt.
-Xeyr, hiççi dəvardəni. Az ne, tı uzr piyəniniş. Tı ne, az tıni baxşəninim.
-Beşi bə kəno.
-Xeyr, ısə nubə ıştıne, uzr penıbəqəteş çımıku, tı bebəşeş bə kəno.
-Çımı balə, çe qıno soybim oxo. Hiç kəs curət nəkəy demı jıqo rəftor bıkəy, tı kardedəş.
-Bə səfə çımı dumu nolayiğə sıxan votə. Bızın ki, moə kıtı tıniş, az niyə kıtım, bənə tı sa moə kıtı bə ro bədom.
Jıqo bızın bombə tıpəy. Çəy şikhaşik, haray-həşir, nifin-nalə... Kurskomon, komsomol katibon, partkomon, həmkoron pekardışe bə səpo, tələb kardışe ın zoə şodən bə kəno. Hiç kəsi curət nıkarde. Oxoədə Zöhrə pekardışe, vığandışe (dekani muavin, çı Zöhrə amu) Şirməmməd Huseynovi tono, əy vanq bıkəy.
Şirməmməd ome- doşe tov bəmı:
-Beşi bə kəno.- Az beşim, beşeədə bənem Rayifə çı du-təlbison dəvoştedə bəçımı ədres. “Ha Xıdo, diəkə, çəmə tərbiyəvonon kiyinbən?”
In hadisə dekan, kafedra, hətta rektor paliyo muzakirəbe, Rayifə həni çiçon nıkardışe ki, mıni univeyrseto xaric bıkəyn, əncəx bə hiççi nail nıbe. Həmə votəşonbe bəy:
-Tələbə həxe, şikat bıko, botıno ko heste, aşiş bımand.
İ ruj rəhmətşə Əlovsət Abdullayevi vanq kardışe mı bə dekanat. Dəşim bə kafedra, vindıme həmə sipiyəsə ustodon nıştən, səbəsə doəşone, jıqo bızın həmə mıni bə çəşin. Həmə çoçəş bin bəmı. Sıxani rosti, tarsəym, bino kardıme larze. Əlovsət muəllim edəsəy bəmı, votışe:
-Mətars, vanqkardıme tı, bıvotəmon, Rayifə həni ko əbınişe detı. Əncəx çəy bəşmə imtohon heste, çok hozı bıbi ha, tıni nıbırie. (Professoron həmə sırəyn) Ha, ısə bışi, toxtə bıbi...
*
Kosibə Əğərizo dıqlə zoə 1965-1966-nə soronədə duməyəndı ğəbul bin bə BDU. In hadisə diyədə, ğohom-oşnə arədə bə barzə sədo səbəbbe. Mıxləs, nomin bimon, şənımon rostbe. Əvey ki, vey odəmon ıştə hırdənon aspardışone bəmə, ıştə ixtisasədə hozı kardımone əvon bə ali məktəbon. Çəvonədən qıləyni osnəğə Lələxani kinə be. Sori bədiqə ın xanımə kinəən ğəbul be bə BDU filoloqiyə ğiyabi...
Haşiyə
Iştəno bexəbə ikərəən faməmone ki, əmə iyəndı piyedəmone.
In hadisə çımon xıyzonədə əks-səkıştə doşe. Kinə bəştə xalazoə qofekərtebən. Kinə vey vəzminə vırono piyedəşonbən. Bə çandi cəvob doy bəbe? Hətta vığandışone mı, bə çandi bışi tı ıştən cəvob bıdə.
Vindışone çe yəndı dast kəşedənimon, şərt bırişone dəmə:
- Şımə iyəndı piye həxədə bəpe hiç kəs nızıno, ta tınən, kinəən ali məktəbi səkən, çəyo bivoli bakayon...
Kinə hələ jıqoşə 5 sor handənibe. Əmə ın sırri tosə kəynə niyo bəkardemon? Məhəbbəti niyo kardey bəbe?
Penımandimon.
-Bəvədə jıqo bıkəmon: Bə kinə dast qıləy anqişti dənəmon, bıvotəmon ki, xalazoə pəvəndiye.
Jıqo bızın mori, toki jəşe mı. De cokəsi nomi bə çımı pəvəndi dast anqışti dənoy bəbe? El bızıno kinə de xalazoə bə pəvənde, peşo çoknə vote bəbe ki, çəy pəvəndi xalazoə ne, azimbən? Hejo az qıləy anqışti dənəm bə kinə dast, bıdə 5 sor çəşkə mıni həni?!
Bımi əvon penımandin:
- Sıxani rosti, bətı bovə kardənimon. Tosə isə çan qılə kinə piyə, bə həmə xəyonət kardə. ( ?!) Zə, ıştı ki heste, bətı xıvand beşu? Zə, ıştı kə heste? Vəyu bə kom kə bəvaş? Iştı pıə içəşmə ancinə kumədə jimon kardışe, cıvon marde, 5 qılə səğır haştışe bə dumu. El qırdəbe, boşmə qıləy tulə kə ejəşe, kumış leğ, beəyvon, bepoplınqə. Xıdo zınedə ıştı suk konco bahande?! Çəş vinde-vinde ıştə kinə bədbəxt bıkəmon?
Bemiyən kinə penımande:
-Az umrədə mol-miknət ne, məhəbbəti- insonəti bəş qətedəm.
(Hestışe idomə)
