ALLAHVERDİ BAYRAMİ-70
Dıminə vəslə
Yolə ideyon, iddion vanqoədə
Miyonə məktəbi oroxniyə sori (1965) ğəbul bim bə ADU (ısətnəni BDU) filoloqiya fakultə, bim çı universiteti tələbə.) 60-nə soronədə Azərboyconi har sahədə zumandə lıvemon hestbe. Ədəbiyotədəən tojə rostbemon bino noə bəbe. Anar, Elçin, Əli Kərim bə ədəbiyoti tojə nəfəs vardəşonbe.
Dəmə eyni, ya nezə kursonədə bənə Ramiz Miskanlı (Ramiz Rövşən), Seyran Səxavət, Nüsrət Kəsəmənli ... peşo vey məşhurbə şairon handedəbin. Sıxani rosti, tolışi votəynə, bə çaş dəfırsie nıznəmone, bə musamiron, tədbiron, şeirə məclison nışimon ki, bəmə rışxənd bəqəten.
İqtisadi cəhəto vey çiyonədə məhrumən bıbəmon, əmmo mənəvi-rufi cəhəto dılpur bimon, hiç nıbu, hışkə şəxsiyətımon hestbe, məğrur bimon: çoknə bəvoten: “Otəş nıqıno, ha ğəysi, ovı nıbe dəxısi”. Çokə olətımon nıbe, diədə oməbimon, de ləhcə sıxan kardəbimon, bənə şəhrijon qəp jəy zındənibimon... Kirayə mənzılonədə ıştən-boştə qırdə əbimon, divojə ənıvışton boyəndı şeir, hikoyə əhandin, şeiron təhlil-tarif –tənğıd əkəymon...
*
Talanti- istedadi kındbe, oləziye, şe-şe həmuşbe qıləyən səvon: iqtisadi məhrumiyətonin. Kosibəti, nıbeyəti talanti exroc kardedə, istedadi tosnedə. Timsol peqətəmon, talant çəxoye, tiləye, təvəye, kulişedəşbu sıviyedə, ozavziyedə, vuruski doydə, niyyət-məqsəd tij kardedə əy, rohət bıriyedə!
Əncəx sə dəpuşəbu de tani, de luzi, de ko-pişə, bo ğəzənci sərf kardey; kınd bedə, kıl bedə, pas qətedə, pəxır noydə, zay bedə! Çəmə talanti kəş-por nıvardey, şe-şe kılbey, kındbey səbəb həminə səvonbin: iqtisadi cəhəto məhrumiyətonbin...
Vaxt əbiy, qıləy piyozə bınə de ğıçi nuni nəbiy ki, niməyjə dəvonəmon. Qıləy kartof nəbi ki, bıqılvonəmon de vəsləy nuni bəhəmon, şanqone mədə bə dast dənəmon. Qıləy moğnə bə dast nəvoy ki, darışdəmon bə tovə de mərğərinə ruəni oboşdəmon, nəho bəhəmon...
Tələbətiədə bə nəve, teatr, kino, de pəvəndi bə didor şeədə qıləyku pencək, şəy, qalustuk, qıləyku məşo, qiyəvo, qıləyku şəvlo əsdənimon, iştəni təroz əkəymon... Məğom eqınyədə səkkəjor əbimon, xar əbimon, mənən-rufən exroc əbimon. Əməni əhotə kardə odəmon bə çəmə talanti, ağlı-fərosəti, mənəviə fayə rışxənd əkəyn, pəxılətiku əməni peyəvoznin, çəmə kosibə ənkə beğur əkəyn. Əvotin: “Əsl-nəsəb nıbəkəsonədə yolə odəm, talantə inson nibəbe...” Kinə nomə bəqətimonbu, əvotin: “Kıve ıştı kə, so-bə, de şairəti, de muəlliməti, de elmu-sənəti xıyzon oqəte nibəbe. Kuçəkon, besə-bepoon, nokə-naibon, vəşimardəyon bəməno mandən? Bışən ıştə to pəydokən!..”
*
Talantinə hırdənon himayə kardey bı məsələdə muhumə noqtəy. “Pul, karyera, vəzifəynə pı-moə” har kəybə okarde zınedənı. “Dayxıvand“ bey çəysə bənave. Hırdəni kəşi qətey, çətinonku dəvoniey, bə kisə peştıpur bey...
Haşiyə:
Peşmahrubə haftsinfi sə bıkə Əliağa (Kurçaylı) Səlyonədə osonəroədə ko kardəbən, bedədə (pıəş mahrubədə şəhid bəbe) xıyzon oqətedəbən. Şeirış dərc bedə “Azərbaycan gəncləri” qəzetədə. İ ruj vanq kardedən əy, bə raykomi ğəbul, bəs tıni Səməd Vurğun dəvət kardedə bə Boku, bə Respublika Ənıvışton İcoli. Əliağa səyku bə po tojə kardedən, tojə məşo, nuyə kostyum tankardedən bəçəy tan, dəro kardedən bə Boku. Ədəbi məclisədə bə Əliağa şeiron quşbıdə Səməd Vurğun votedə:
-Tı bəpe Universitetədə bahandi, tı bə di oməqard.
Votedən ki, bəpe əv daminə sinfi səkəy, çəyo bə ali məktəb ğəbul bıbuy. Mıxləs, Əliağa noydən bə Peşə məktəb, umummənzılədə vırə, təqaud doydən, 3 sor bədiqə dənoydən bə ali məktəb. De qonorari, de təqaudi ıştəni, xıyzoniən oqətedə, hətta 3-nə kursədə kəxıvandən bedə...
*
Çəmənən har çətinəti hoson karde hozımandə şəxsiyəton hestbin: muəllimon, tələbə həmroon hestbin...(Rahib Əliyevi bə yod dənəmon: Əsqərətiko oməbe, de “3” ğıyməti dəşəbe bə BDU bioloqiyə fakultə. Mıddəti de tələbə həmron hardı-həşi jiyəbe, hay dasti dəhaştəşonbe tosə ın yətim bə hampo rəsəy. Isət 78 sinnədə Tibb Universiteti dosente, bioloqiyəro fəlsəfə doktore, çandə kitobon, dərskitobon muəllife...)
Əmmo əmə (az deştə boə Rəzi) çəvonku (bəmə de mərhəməti diə bıkonku) ıştəni diyəro oəqətimon. Veyən çəmə pı nıbe, çokə tanımon nıbe, əməni handıvonə boon hestbin. Əmə çok handəbimon, hətta bo həmro tələbon, bo qiyabi bahandon kontrolə, kursə koon ənıvıştimon, kamişi miqdarədə pul, sovqat, hədiyəən əstənimon. “Peştıpurə” tələbon bə kino, nəve, teatron, təmşon əşinbu, əmə bə kitobxonon əşimon, aidiyəti bədii əsəron əhandimon, çəvon kırtə xulason beəkəmon, bəyəndı eədoştimon. Elşad Əsqərov (Şərəfə) , az, bənə əmə çankəs deştə boon ğəzənci əjimon, bə hiç qılə “dayday” ehtiyocımon nıbe. ( Bənə Alxas Əliyevi çan qılə tələbon bə şəvon ko əkəyn, bə rujon əyani əhandin.)
Tələbə həmron hay bəştə kəşəbın qıləy şəhərıjə kinə əjənin, ənəvin Boku reçinə vıron. Vey tələbon bə şəhrijə kinonro çokə karyera xıvandən bin. Bəməən işarə, təklif bıkəon hestbin. Əncəx əmə divojə kinə səçın kardəmonbe. Tosə oxoyən bəvon sadiq mandımon. (Çanə soron bəpeştə hejo dəvon kəxıvand, zoə-kinə, nəvə soyb bimon, Şuk bə Xıdo!)
*
Tələbəti çokə cəhəton veye, qıleyni boyəndi ğeyd mandey, bəyəndı peştıpur beye. Umrədə çokə həmroonım vey bıə. Hırdənəti həmron Əhməd, Həsən, məktəbi həmron Əli, Quli İskəndər, sərbozəti həmron Nizam, ko həmron Qulamrza, səfər həmron İbrahim, Xanəli Tolış. Tələbəti həmron həməsə bəşbən bomıno: Elşad Əsqərov, Miriş Mirişov, Əvəz Nəbi...
Haşiyə:
Hırdənəti həmrom Əhməd Rüstəm hiç çımı yodo beşedəni. Kələntərə zoə, panəkulunc, barzəbolo, avşumə xasiyət, mənən pok, rufən həlim, dıləsutə cıvon, bə radio-telemexanikə zumandə həvəsin, Politexniki İnstituti tələbə ikərədə bə kəzəl qınie. 1960-nə soron sıftədə bə çəmə di elektrik okırnə be. Bəvədə Əhmədi 15-16 sinn hestbe, ya nıbe. In nuperəsə cıvon bino kardışe de tokəxət okırnəkəson ko kardey. Hırdənə vaxtonku ıştə ixtisosədə təcrubəninbe. Peşo hejo ın sənət bəyo Əzrail be.
1965-nə sori 17 noyabrədə Bokuədə Montinədə jiə xalakinə kəy şedə. Bəy votedən ki, tokə sunədə maftul siyə, pedat əy davast. Voşvəşəku tarbə suni sədə tok jəydə əy, şodoydə bəsə parçini tijə pasinə osonon səpe, hırdən hıl-hıl bedə. Bardən bə noxəşxonə, kamişi jiedə, pı-moə rəsedə, çifoydə Əhmədi roxne zındənin...
BDU umumə hıtəxonədə Quli İskəndəri xəbə vardışe bomı: “Əhməd həlokbe, Əhməd həni jiyedəni...” Yəndımon dıvanqonə qəte, bəməymon, bəçəmə nırə, zikkə, hay-harayi, bəmə- şivəni hıtəxonə hırdənon omin-qırdəbin. Əmə nıştimon, olaxtimon, qulquli bimon, dəsumone ıştən bə divo, bə poli taxton...Həmron bəzu co kardışone əmə yəndıku, aşiş kardışone.. (Çə vaxtiku siqaret kəşey bino kardıme. 15 sor kəşəme, çəyo bə se sor de tədrici şodome.)
Əliyev Alxasi ono kardışe Masalli tələbə həmron de dastə oməymon bə Əhmədi yas. Isə mıni oqəte bəbe? Şivən bəsə şivənisə...
*
Tələbə vaxtonədə çəmə şinə həmronədə qıləyni Alxas Əliyevbe. Çəmə divoj bə mahrubə şə-nomə Yusifi zoə Alxasən panə qulunc, hevujəsinə, barzəbolo, həmro ğeydimandə nəhənqə odəmbe . BDU jurnalistikə ın yətimə tələbə, bə şəvon ko əkəy, bə rujon parta peşto ənışti bə muhaziron quş ədəy. Ve talantinə, zirəkə zoəbe. Bəpe ki, Nəsir muəllim (İmanquliyev) 3-nə kursi imtohonədə bıredə əy (2 ğıymət doydə) De muəllimi mubahisə kardedə, bəçəy sə həvo omedə.
2-3 ruj həvobəsə nəvəy. Əvoy bə BDU umumə hıtəxonə, əməni dəvoşti bə sirə, hay qıləy vəzifə ədəy. Əmron, sərəncamon ədəy. Quya ım Mərkəzi komitə iminə katibe. Bəçəy çəş çok çiyəyon tarif əkəy, bevəc çiyəyon nısığ əkəy. Bəçəy bı holi çəmə dılon poş əbin. Əsutimon, xıvət əkəymon, dastımon bə vırəy nərəsi.
Bəvədə cındoxonə Osipyan, 20-dəbe. Şimon çəy tono. Ə cındoxonədə çiçon vindımone? Xıdo bə hiç bəndə ə rujon nişo nıdə! Çəş vinde-vinde beqınoə-betəxsirinə ən çokə həmro- inson değaydə bə ce ruj mande, ha Xıdo, ın zulmon çoknə rəvo zıne bə bədbəxtə Alxasi?! İjən ıştı zınəy çoke, ilahi, həzo bəjən şukur bətı.
*
Tələbəti devrədə diyonədə, məktəbonədə de tələbə-şoqirdon dimi-didon, rayoni mərkəzədə yubiley tədbiron, Masalli “Çağırış” (ısətnə Yeni həyat” ) qəzeti redaksiyədə poeziya məclison dəvonin. Nuperəsə şaironən dəvət əkəyn, ıştə şeiron əhandin, rayon qəzeti səyfonədə dərc əkəyn, çə şeiron həxədə, muəllifon barədə kırtə rəy-mılahizon ənıvıştin, təhlil-tənqid əkəyn.
1968-nə sori avqustədə “Çağırış”ədə ADU jurnalistika şobə tələbə Yasər Əliyevi “İ fakultə tələbon” nomədə qıləy məqalə dərc bəbe. Məqalədə ADU tələbon Vaqif Yusifli (II kurs), Miriş Mirişov, Allahverdi Bayramov, Əvəz Səfərov, Qurban Qurbanov (IV kurs), Quli İskəndəri həxədə (V kurs) bəhs kardəşbe. (“Çağırış”, N0-80, 25.07. 1968)
1968-i avqustədə “Çağırış” rayon qəzeti ıştə co numrədə nıvıştedə ki, “Madoədə şeirə məclis” dəvoniyə bıə. Məclisədə Şəkər Aslan, Əlisa Nicat, Yaşar Əliyev iştirak kardedə. Tələbə şairon ofəyəvonəti həxədə Vaqif İbrahim ( Huseynov) qəp jəydə. ADPİ tələbə Rəsul Rzayev, ATİ tələbə Tahir Qurbanov, ADU tələbon Vaqif Yusifli ijən Allahverdi Bayramov ıştə şeiron handedən...
...“Redaksiyədə didor” məqalədə nıvıştə bedə ki, “Avqusti 12-də “Çağırış” qəzeti redaksiyədə de cıvonə tələbə-şairon dimi-dido be... Tələbon de nubə ıştə şeiron handışone...ADU filfaki 4-nə kursi tələbə Allahverdi Bayramovi şeironədə marağınə lakonizm bə çaş çidə. “Çəmə didor”, “Voş-çaşə ars” şeiron bə jıqo lakonizmi ijən bo fikfami təsirinə bədiiə ifadə misol varde bəbe. Əncəx çəy “Norohatim” şeir çanə səmimi, soyə bıbuən, movzu tojə ni. ( “Çağırış”, 15.08.1968) Bəvədə Vaqif Huseynovi, peş əy İbrahim İbrahimovi redaktor, Əliəşrəv Niftiyevi, peş əy Aydın Əliquliyevi redaktor muavini bıə vaxtonədə qəzetədə rəyrə çap əbiy çımı nıvıştəyon...
*
Oxonə kursədə çımı zəhməti ən yolə bəhrə bə “Rəsul Rza lirika” həsr kardəbə dimlomə ko be. Bə diplomə ko filoloqiya fəlsəfə doktoron Ziynət Əlizadə, ijən Saməd Əlizadə musbətə ray nıvıştışone, Elmi şura qərar bekardışe ki, əsər kitob holədə çap bıbu.
İyo bə qıləy noqtə işarə bıkəm ki, əv çımı xarakteri, bəlkəm, çımı şəxsiyəti barizə nımunəy: Diplomi elmiə rəhbər rəhmətşə dosent Saməd Əlizadə məslohat zınəşe ki, bışim bə Rəsul Rza ğəbul, çəyku (çəy ofəyəvonətiku) movzu peqəte barədə qəp bıjənım dəy. Bəvədə məşhur şair Rəsul Rza Azərboyconi Ensiklopediya sərredaktorbe. Bə ustod Saməd muəllimi çəy paliyo şe-nışe barədə hiççi nıvotıme. Iştən-bəştə vey no-peqət kardıme:
-Bışim-nışim? Bışim, çiç bəvotem?
“Ha, çımı həxədə diplom nıvıştə, əcəb kardə? Bəçəy çapi koməq bıkəm? Bedədə, bekimsənə tələbəş, bətı yardım bıkəm?”
“Ha, diplom vardə, bınə iyo, bəhandem, peşo tıni sədo bəkam, bunum bəmı xoş omedə ya ne?” Qasbu xoş noməy? Bəmı veyə iradon qətışe. Mıni çe obru bəste. Mıni xəcil bəkarde. Votedən, şair ve teləzıvone. Qavar demı sərt qəp bıjəni? Mıni barışte, təhqır bəkarde... ıştən bəştə heçcur bə i məxrəc ome nıznəme. Nışim bə şairi ğəbul...
(Hestışe idomə)
