II hissə
HA MEHDİ
Xəyli vaxte az ıştı roy bə çaşim,
Bə di tərəf ço omdəniş, ha Mehdi?
Dı kəs əmə vey rujonımon dəvoniyə,
Çəmə conij, çəmə dılij, ha Mehdi.
Bandon zoə, dılədə ni hiççi xılof,
Iştı naxşe mərdi, ədolət, insof.
Toxətım nırəsəy, vərəğ mande sof,
Tı Cavanşir, tı Babəkij, ha Mehdi.
Bebəşem bəştı nav de zizə-vıli,
Şahmirzəm, bahandem bədə bılbıli.
Bətı ğıbon bəkam ın şinə dıli,
Çı milləti yolə bolij, ha Mehdi,
Çəmə conij, çəmə dılij, ha Mehdi.
(Diəkə: “Iştə nom qin kardəm ni”, s. 29)
*
“Jıqoşon votə yolon” (s.23) tolışi folklorədə peqətəbə, de nəzmi votəbə hafthıccəynə ÇOLİ janrədə nıvıştəbə əsəre. ( İlyasi Habili i.c. cıvonə şairon bı məzmunədə (yali coli ne, həmən co (qəsidə, qitə ) formədə nıvıştəyon marağine) Kitobədə çı şeiri 6 bənd dərc kardəbə. Fəqət 2 bənd yodo beşə, ya dasti jiyo bıəni. Həminə bəndon edaştedəm bə bıhandon:
Duşə molon bəməku,
Həvotə mos(t) şıməku.
Das(t)ıoj bej kəynəku?
Jıqojon votə yolon.
Tı ko bıkə, ko bıkə,
Boy kıvoləti məkə.
Çəy bəpeşt qəvi okə,
Jıqojon votə yolon.
(dastənıvıştəy)
Hejo bəmıku çəy dastənıvıştə, makinədə nıvıştə çan qılə əsəron ıştə çapi bə çəşe. (az jiyo əvoni bənıvışdem): Şeiron (3), yolon sıxanon (1), həyvonon həxədə hikoyon (3) Çolion (12) Bə Tamara xanımi həsrbə mahneon (2)
*
Bəmıku bıə, kitobo nışə - Şairi dastənıvıştəyon (kali qılon makinədə nıvıştəbə) i ğismi bə bıhandon edaştedəm:
POÇKONİ BAND
Hevujə sinə kavu bə,
Kıve vaon, Poçkoni band?
Tınjon yodo bekardə ni,
Duston-oşnon, Poçkoni band.
Kuşkaqonı çı sinnədəy?
Bə bəvədəy, bı bəvədəy?
Har halə də, har şığə dəy-
Iştı lonon, Poçkoni band.
Sıə vılon ujən beşən,
Dı manqe vəcəlon eşən.
Doy bınədə har aləfşən-
Həmmə dəvon, Poçkoni band.
Nəfəsı çı vılo omə,
Sədo çı bılbılo omə.
Çı Şamirzə dılo omə
In şeiron, Poçkoni band.
(dastənıvıştə)
BƏFO
Qəvədə con votəkəson ve bedən,
Bərkə rujdə bəvindeş ki vitedən.
Bə odəmon həmə axməx votedən,
Əçəy sədə itkə ağılış nıbu!
Lap sıftəku bə syo sipi əvotnin,
Məhəbbəto nezo-diəro əqətnin.
Har bılındəy təpə, ku nin, ya band nin,
Tovsonədə əçəy sədə voəş bıbu!
Har hurməti qonkəşəkəs lozime,
Şamirzə bə sə dəşəkəs lozime.
Dustbəkəsi qıləy şəkəş lozime,
Dust əvotnim, bəmı əy bəfoş nıbu!
(dastənıvıştə)
XƏYOLIM TIKU MANDE
( Makinədə nıvıştəbə ın əsəri səftənə ço bənd bə Tamara xanıni peğandəbə mahne mətne, dastənıvıştəye, nomış jıqoy):
TAMARA XANIM
(mahne)
Boy bıməs, bıməs mıni,
Tı noz məkə əştəni.
Ha siyo çəşə kinə,
Mınədə con haştəni.
Vanqirə:
Tam, tam, Tamara xanım,
Tam, tam, Tamara xanım,
Bətı ğıbone conım,
Bətı ğıbone conım,
Həftə, se manq dəvarde,
Əvəsor rə oqarde,
Mınış şinə han-hıto,
Iştı eşğış pekarde.
Rujon pərə kijə bin,
Vənəşon roysə beşin.
Tı vote-tı qəpı jəy
Dılədəm nımande kin.
Sıxanım dıldə mande,
Nızyəti vıldə mande.
Xəyolo nəvə kinəm,
Xəyolım tıku mande.
(dastənıvıştə)
Əmandənə 6 bənd “Xəyolım tıku mande” sərlohə jiyo nıvıştəbə:
Boğədə bə sınbılon,
Dasto bə dastə qılon,
Çınime botı əvon,
Votem, bıstən ın vılon.
Ijənən jıqom vinde,
Bədə nav çokım vinde,
Tı vılonı peqəte,
Mı ıştə eşğım vinde.
Həvon qədəy boxor bin,
Vaon ovbin, bə ru şin.
Ov peqəte honiədə,
Bin çımı dard-ğəmon qin.
Boğonədə ve qardim,
Çı don tono dəvardim.
Tı bə bandon rə peqi,
Mı çə bandon oqardim.
Bə çiyon niyon mı kay,
Ne, əvotnim bətı day.
Ha ruj şin-şini hıtij,
Iştə hanım bətı doy.
Jə qəponku mı vitim,
Ruşnə nıdome, sutim.
Şəv orəxəy, ruj oməy,
Har sıxani nəvotim.
(makinədə nıvıştəy)
BIŞİ BISTƏN-BIHIR BIKƏ
(kali pı-moə zıvono)
Miəllimon bə dast dənə,
Kitobonən bə peşt dənə,
Dərs vadoyo biyə vonə,
Mahand, dərso bıvit bə kə,
Bışi bıstən-bıhır bıkə.
Ğələm ıştı çamçə bıbu,
Kitob ıştı nimçə bıbu,
Dəftər ıştı nalçə bıbu,
Mahand, dərso bıvit bə kə,
Bışi bıstən-bıhır bıkə.
De hande ki çiçon bəka?
Çaş bədojne, mu ebəka.
Hande tıni ozoyn bəka,
Mahand, dərso bıvit bə kə,
Bışi bıstən-bıhır bıkə.
Tı ve xosiş, bədbəxt məbu,
Bıstən-bıhri sərrof bıbu.
Hande puçe, şodə rəbu,
Mahand, dərso bıvit bə kə,
Bışi bıstən-bıhır bıkə.
(dastənıvıştə)
YOLON SIXANON
-Həlolzodə dust bəka, həromzodə pust bəka.
-Sıxan de voy, ğarz de doy.
-Keçə keçə vardedə, de çamçə baxş kardedə.
-Duşə mol bəmıku, həvatə ruən şıməku.
-Vaxti qin bıkəj hədər, bəvindej xəyli zərər.
-Konco qəmiş, əyo qomuş.
-Noxəş bıqın bomıro, bəmardem az botıro.
-Bə traktori xıdmət bıkə, asbi yodo beməkə.
-Nun omedə lokə-lokə, vəyu çı həsı nokə.
-Ğarz bıkə bije, ğarz bıdə qije.
-Ərbob hejo fikr bəka, kosib hejo şukr bəka.
(dastənıvıştə)
HƏYVONON HƏXƏDƏ HİKOYON
1.Bız de pəsi
I ruj pəs çı qılə çolə səpe vaştedə. Bız dəmandə bo sırey. Xəbə səydən:
-Bəçıro tı sıredəş? Votedə:
-Çoknə yəni, pəsi quçiliyə duməton vindıme.
Asbi bə bızi xəcolət doy:
-İ kərə pəsi duməton vinde, dəmandiş bo sırey. Əncəx sori dırozi de rostbə dumi nəvedəş, hiçki bətı sıredəni.
2. Uloxi cəvob
Zandəqo peşedə bə band, hali sədə nəvedəbe. Jiyo həmoədə çardə uloxi vindışe əv, rost kardışe ıştə sədo, zırəy. Xəbə səşone çəyku:
-Bəşıro zıredəş? Votışe:
-Çoknə az nızırom? Ehanə zandəqo eqıno çı halo, bəmarde. Bəvədə çəy mardə cəmdəki bənon çımı peştisə, bəbarden bə di. Im ko mıni norohat kardedə.
3.Kovılə neqo
Kovılə neqo piyəşone dəbastin bə ərəbə. Rəyrə damə be:
-Xıdoku bıtarsən, az oxo zandəqom.
Çin qoduş vardışone, bıduşon əy, dəmande bo mır-mır kardey:
-Şımə kuşon? Vindənişon ki, az neqom?
(Urusi zıvono peqordon: Şamirzə Tolışəxun)
(“Tolışon sədo”, N- 36(48), 12.01.2013)
ÇOLİON
(I)
Likədə vılım heste,
Vılım, bılbılım heste.
Bətı ğıbon kardero
I qılə dılım heste.
*
Bo nışteyo taxtım ni,
Hiç koədə baxtım ni.
Şedəşbu tikəy rə boy,
Ğəm kəşero vaxtım ni.
*
Əvəsordə ram bedə,
Zəmini dim nam bedə.
Bo namə nıvıştero
Çımı vaxtım kam bedə.
*
Co kəson tı omute,
Çımı dıli sə sute.
Qirəm jıqo kardəbiş,
Boçi bəmı nıvote?
(Lik, Vizəzəmin)
(II)
Peştədə qolış heste,
Çı əcəb holış heste.
Bəqəm bəkam ə kinə,
Dimədə xolış heste.
*
Sədo bıkə bılbıli,
Bədə bıçıno vıli.
Az boştə pəvəndiro
Ğıbon bəkam ın dıli.
*
Doy sədə nıştə kafte,
Votedə toyki vaxte.
Az qıləy kinəm pidə,
Reçine, hərəbaxte.
*
Şəv de ruji i bəbe,
Iştı tono ki bəbe.
Jıqo reçinə moynə
Hiç vırədə ni bəbe.
(dastənıvıştə)
(III)
Vılədəm dastə baste,
Boştə pəvəndim haşte.
Votem tikəy rə bome,
Bəştə muy ebəhaşte.
*
Az bəpe bəvoym zinə,
Konım oməy tərsinə.
Demı rostış nıvote,
Ə siyo çəşə kinə.
*
Pəvəndi tojə kədə,
Sef nome pencə vədə.
Dıl nıznəme okarde,
Vindıje əçəy dədə.
*
Məvo mıku şəvədə,
Nişon bınə bəvədə.
Dıkəsnə bəmardemon,
Bınən iqlə ğəbədə.
(dastənıvıştə)
HA TAMARA
(mahne)
Tı bılbıliş, boği vıliş,
Çımı dıliş, ha Tamara.
Bəştı çəşon, siyo bəvon
Mandim həyron, ha Tamara.
Çəşon okə, bəmı diəkə,
Mıni şo kə, ha Tamara.
Həni məşi, oşand kəşi,
Saru eşi, ha Tamara.
Pozə sefiş, kinon reçiş,
Çı otəşiş, ha Tamara.
Az Şamirzəm, tıku oməm,
Hiç məkəş ğəm, Ha Tamara.
(dastənıvıştə)
OKO DOƏBƏ ƏDƏBİYOT:
1.“Leninçi”/Lankon”/Lənkəran” q. 19 90-1994
2.”Tolşıi sədo” q. 1992-2004
3. “Tolış” q. 2002, N-6 (11) (Hilal Məmmədzadə çı Şamirzə Tolışəxuni ofəyəvonəti həxədə məqalə ıyo dərc kardəbə.)
3.”Zizə” ( Liki rayon qəzeti tolışə səhifə) 1992-1993
4.Şairi dastənıvıştəyon
5.”Iştə nom qin kardəmni”, B-2014
Allahverdi BAYRAMİ
Iyun, 2015. Mado
