Şamirzə Tolışəxuni həxədə qəponədə, xatironədə, nıvıştəyonədə şoyd bedəmon ki, cəmi 60 sor imij bıkə ım bandizoə, əy nezədə zınəkəson votəynə, adi, soyə odəmbə, ıştə nezə odəmonku, həmro-həmkoonku , dust-oşinonku ənəhoy fərğış bıəni. Əncəx Xıdo ıştə ofəyətiədə baxşəş doə bəy, hırdənə vaxtonku tosə mardey sıxanvərzbə, şeirpeğandbə, mahnepehandbə. Hejo de vəsilə şair Şamirzə hiç vaxt yodo benıbəşe, həmişə bəyji bəmande yodonədə, xotonədə, kitobonədə: Fədokorə miəllim, həlimə inson, ləyağətinə şəxsiyət, mehrəvonə xıyzondo, sodiğinə dust, pokəvonə avlod, qələvıjınə ruşinfik!
Iştə kamə umrədə fəolə insonbə Şamirzə: məktəbo, universiteto, cəmiyəto, ya idonədə, təmşon, mədəni tədbironədə, vəyə-koyə, folklorə numayişonədə, ğədimə raxson, hənəkon, musiqiyon be Şamirzə dənıvardi. Imon nişo doydən ıştəni çəy ofəyəvonətiədə; “ Iştə nom qin kardəmni” kitobədə (B-2014) dərcbə şeironədə, mahneonədə, hikoyonədə, təmsilonədə, yumoronədə...
Bı kitobədə dərcbə şairi şeiron (16), mahneon (4), təmsil (1) folklorə nımunon (ağılbılıvonon, yolon sıxanon), lətifon (11). Yumoron (3) çəy ofəyəvonəti hiç nimdiki nimə ni...
I-nə hissə
Xanəhməd Nahid, Xanəli Tolış, Xilqət ijən co sairə tolışə şairon dılədə səçınə vırəş heste çı Şamirzə (Tolışəxun) Əliyevi . Tolışi Milliyə Lıvemoni sıftənə rujonku, Tolışə mətbuati sıftənə səhifonku Şamirzə sədo rost bedə, bədiiə-publisistə əsəronış dərc bedə.
1990-nə sori “Lankon” qəzetədə dərc kardəbə “Çı foydə”, “Jəqo ni?” miniaturon şairi çapbə sıftənə əsəronin:
ÇI FOYDƏ
*Dəlok biş, ha sə toşiyədə da vırə nıbıriye- çı foydə?
*Pinəşi biş, ıştı pinə kardəyon dı ruji dılədə penıdıriye- çı foydə?
*Fermə mudir biş, pəsi kokə qılə, zandəqo cinsə qılə dənıqordıniye- çə foydə?
*Kinomexanik biş, har kino doədəbəştı cif “da” dənışe-çı foydə?
*Hisobdor biş, bəştə xəyriro çotkə jıqo-jəqo nıjənəy- çı foydə?
*Doxtur biş, noxəşini dast iminə ruji bəştı sipiyə xələti cif dənışe-çı foydə?
*Briqadir biş, puli veyni boştə odəmon nınvışte-çı foydə?
( “Tolışi zıvonədə səhifə” N-18 19.05.1990)
JƏQO Nİ?
Bəçmı dıli qınyə ruji ıştı məktubonım pedırniye, tikə-tikə kardıme. Sutıme, çəy xok dome bə həvo.
Şəkilı nome ıştə vədə. Diə kardıme bəştı çəşon dılə. Də siyo çəşon qıləy bəmı diə kardəbiş ki, rıkonım eməy, mını çı zuy səy, əve şikilon nahaşte dırniye.
Dıli d fiki arədə bıjən-bılən rostbe, yaman rostbe. Fiko dəvardəyon həmə rədd kardışe dıli. Bəştı hest-nıbe de şək-şubhə diə kardə dıl. Mıni bı ruj eğandə dıl.
Çımı rohətəti səy dasto, tanq karde ın dınyo bomı, ha beinsof! Çımı dılı oçokniye-volo karde. Çımı dıli sə hıl karde. Əv ijən ıştıku nıqarde. Tov vardışe bəştı həmə cəfon! Tı bəçəy soyəti, tənıkəti bovə nıkarde? Votedəş, tıni yodo bekardeyro, ıştə dıli bekəm-şodəm, jəqo ni?
(“Tolışi zıvonədə səhifə” N-40 ; 20.10.1990)
*
1993-nə sori “Tolışi sədo” qəzetədə “Tıni çaş karde-karde” (N-11, mart) “Oçerkon”, “Ha bıyə, vəyə bıkə”(N-18, may), “Loy-loy”,”Nıvote hiççi”, “Sədo bekə” (N-34, oktyabr);
1994-nə sori aprelədə “Tı ıştəni çəşkə, balə”, “Yolon jıqoən votə” (N-5 (51);
2003-nə sori martədə “Detı ivrədə nıbeədə”, “Ha dınyo, boy mıni bohor”, “Çımı iminə piəkəs”, “Yıqoşon votə yolon”, “Boçi bə dast dəğandəş”, “Bıvot çiçe mandedə”, “Boyation”.(N-20(73) çapbə.
Çımonədə jiyo nıvıştəyon kitobo oko doəbə ni:
DETI İVRƏDƏ NIBEƏDƏ
İ mışt siyo zəmin bedəm,
Detı ivrədə nıbeədə.
Bə şəv-bə ruj ğəmin bedəm,
Detı ivrədə nıbeədə.
Otəşi kəno larzedəm,
Iştən bəştə pelarzedəm,
Bədə ovi eparzedəm,
Detı ivrədə nıbeədə.
Qıləy pəleşkə vıl bedəm,
Vılə doy hışkə xol bedəm.
Taqətım ni, behol bedəm,
Detı ivrədə nıbeədə.
Bınəvəmon bandon, vişon,
Çıne əzınim vənəşon,
Okardə bedəni kəşon,
Detı ivrədə nıbeədə.
Şamirzəm az, əğıl bəbem,
Kitobono nəğıl bəbem,
Bo har kəsi pəxıl bəbem
Detı ivrədə nıbeədə.
(“Tolışi sədo”, N-20 (73) mart, 2003)
HA DINYO BOY MINİ BIHOR
Tıni qıləy osyom zındə
Ha dınyo boy mıni bıhor.
Çokim vində, puçım vində,
Ha dınyo, boy mıni bıhor.
Vindedəm ki, puçe jimon,
Beşən çı ro lap odəmon,
Umrum sutə, dod, əl-əmon!
Ha dınyo, boy mıni bıhor.
Orzum heste şələ-şələ,
Bə vırə rəsənin hələ.
Eqınyə bə dıl vəlvələ,
Ha dınyo, boy mıni bıhor.
Ruşnə dınyo bəxtə-bəxte,
Bo Şamirzə ro kə raxte.
Jıqo zındəm həni vaxte,
Ha dınyo, boy mıni bıhor.
(Ujən əyo)
BIVOT ÇİÇE MANDEDƏ
Tıku bəmı yodiqor,
Bıvot, çiçe mandedə?
Fikir bıkə, ha Niqor,
Bıvot, çiçe mandedə?
Dılədə şeir heste,
Çəşondə sehir heste,
Sıxandə xəyir heste,
Bıvot, çiçe mandedə?
Boğədə nəvə kinə,
Siyo çəş-bəvə kinə,
Qırdə dim-qəvə kinə,
Bıvot, çiçe mandedə?
Məsəy Şamirzə sədo,
Əv bətı ilhom bədo.
Şukur bə yolə Xıdo,
Bıvot, çiçe mandedə?
(Ujən ıyo)
*
2003-nə sori aprelədə (“Tolışi sədo” qəzetədə) “Təmsilon-(Mori insofəti, Ərizə, Bırzəbır, Vəzəxi tarif, Fəğırə neçi, Şəğoli biciəti, Sıpə)”, “Məşi, bılbıl”, “Tamara xanım” ,”Dıdimə odəm”, “Ha Əzrail”, “Təmsilon-3 qılə” (N-23 (76);
2004-nə sori aprelədə ujən bə qəzetədə “Çımı bıyə”, “Si əbınim”, “Bahand, çımı bılbıl”, “Ğazi tələb”(təmsil), Yumoron-4 qılə, (N-37 (90) əsəronış dərcbə.
Çımonədə jiyədə nişo doə şeiron Şamirzə kitobədə çap kardə bəni:
MƏŞİ, BILBIL
(mahne)
Çəşonədə vıl-vənəşə,
Çı zəmino tojə beşə.
Iştı tono nıznem ome,
Bənem həni Həşi eşə.
Vanqirə
Məşi, bılbıl, məşi, bılbıl,
Bığət çımı kəşi, bılbıl,
Colinə tov əzınim vay,
Bəçımı dıl dəşi, bılbıl
Xəyli vaxte, tınım pidə,
Çımı con detınə jidə.
Lankonədə boğım heste,
Çı Vizəzəmino çidə.
Honi sədə çəşım karde,
Çaşi arsonım ekarde,
Iştı bəmı eşğ-məhəbbət
Dıqlə conisəmon parde.
(“Tolışi sədo”, N-23(76), aprel, 2003)
DIDİMƏ ODƏM
Çımı “dust” dıdiməy,
Penco şəş sinnıj heste.
Koədə patə ustoye,
Lap co curə səj heste.
Iştəsə “qədəli”yon
Tars doydə, torsonedə,
Əv dəvon qəp jeədə
Səye səpe qətedə.
Kəynə ki sıxan votdə,
Bəştəsə “yolə” kəson,
Səyən jıqo enoydə
Bədə fəğırə pəson.
“Lap çok”on, “çəşonsə”yon
Vey votdə zıvonədə.
Harkəs bevəci vində
Əçəy əməlonədə.
(Ujən əyo)
HA ƏZRAİL
Çımı coni məstən hələ,
Ha Əzrail, ha Əzrail.
Eməğand ısə vəlvələ,
Ha Əzrail, ha Əzrail.
Umrım hələ nimə ni,
Çokə rujım hiç vindəni.
Mıni masbard bə zəmini,
Ha Əzrail, ha Əzrail.
Bə hiç kəsi puçim ka ni.
Həromə tikəm hardə ni.
Pemandəm bə har sıxani,
Ha Əzrail, ha Əzrail.
Dı sor bəmı mohlət bıdə,
Orzum heste ve dılədə,
Çəyo bıkışt qədə-qədə,
Ha Əzrail, ha Əzrail.
(Ujən əyo)
*
1992-nə sori Liki r ayon qəzeti “ZİZƏ” səhifonədə: “Qədə-qədə” (N-2, mart), Çoli (N-3 , may) “Hay Xıdo”, “Dıli piəy ve reçine” (N-5, sentyabr), “Əhvoloton”-3 qılə, “Əloləon”-6 qılə, “Tıni çaş karde-karde”, “Bəbyə hal”, Təmsilon, Folklor nımunon-3 qılə,Yumoron-3 qılə (N-6, dekabr)
1993-nə sori “Zizə” səhifonədə :”Zındənim” (N-4(10) may)
“ZİZƏ” səyfədə dərcbə, kitobo nışə əsəron:
QƏDƏ-QƏDƏ
Sovxozi hisobdori
Bekardə çı koy cıri.
Qətdə yəxə fəğıri
Oçındə qədə-qədə.
Fəhlə zəhməti hardə,
Fermə kəpəqi bardə.
Çıton-çətono bardə
Eçındə qədə-qədə.
Hiç qəp jəydəni dəmə,
Lınqo bə sə pandəmə.
Jəydə boştə çırtımə
Qardedə qədə-qədə.
Çotkə tərsinə jəydə,
Həməyku rışvə səydə.
Dı-dı bə xırtə noydə
Ebardə qədə-qədə.
Həx çiçe əv zındəni,
Bə rostə ro omdəni,
Həni səpoy mandəni,
Mardedə qədə-qədə.
(Zizə, N-2, 31.03.1992)
ƏLOLƏON
Əlolə nate, nate,
Ə kinə çı afəte.
Bəştı ğıbon, de rə-rə boy (2)
Əlolə çine, çine.
Ə kinə çı reçine.
Bəştı ğıbon, de rə-rə boy (2)
Əlolə əvu, əvu,
Ə kinə çəmə vəvu.
Bəştı ğıbon, de rə-rə boy (2)
Əlolə şonə, şonə.
Ə boylim vardə vonə.
Bəştı ğıbon, de rə-rə boy (2)
Əlolə veze, veze,
Çə boyli vəyə neze.
Bəştı ğıbon, de rə-rə boy (2)
Əlolə hampo, hampo,
Ə boylim beşə bə po.
Bəştı ğıbon, de rə-rə boy (2)
(Zizə, N-6, 10.12.1992)
ZINDƏNİM
Moə Vətən, ıştı dardı bey bənən,
Jıqo bızın, çokə rujı niy bənən,
Iqidonro marde puçə çiy bənən
Çımi bəpeşt çiç bənine, zındənim.
In dınyoşon tikə-tikə, poə karde,
Zəminisə çokə zoonı ve marde.
Insononku dardi cılmə ebarde,
Çımi bəpeşt çiç bənine, zındənim.
Moə Vətən, azən detı i conim,
Rəğ-rişədə botı qardə sə xunim,
Botı jəydə dılım, Azərboyconım,
Çımi bəpeşt çiç bənine, zındənim.
(Zizə, N-4, 28.05.1993)
*
2012-nə sori az de Rafiq Cəlili (“Tolışon sədo” qəzeti redaktor) Liki şəhrədə Tolışi yolə şair Nəriman Tolışi mehmon bimon. Liki tolışə şairon çapbe, nominbe, çəvon əsəron mətbuə orqanonədə dərcbe, pevolobe həxədə sebət şeədə, Nəriman əşte, qıləy pafka( bo sənədon noyro zambulə) vardışe-doşe bəmı, votışe” “Şamirzə Tolışəxuni dastənıvıştəyonin, şairi ıştən doəşe bəmı bo çap kardey, zəhmət nıbu, tı de koy dastko bıbi, vaxtım tanqe”. Ənəho dənıvarde, çəy bəmı doə materialon i poə dərcbe “Tolışon sədo” qəzetədə, şairi həxədə jıqo qıləy vəsəsıxan domone dəçəy foto bə ico:
“Şamirzə Əliyev (Tolışəxun) moəo bıə 10.07.1955-nə sorədə Liki rayoni Vizəzəmin diədə. Mionə məktəb, mıddəti ko kardəşe Boku Neft zavodədə. Əsqəri xıdmətdə bıə (1974-1976). Sovxozədə ko kardəşe, təhsil səşe Vizəzəmini məktəbədə (1962-1973) Oroxniyəşe Boku şəhri peşə texniki qiyabi handəşe BDU filoloqiya fakultədə (1978-1984) Di mədəniyyətə kə direktor, peşo di İcrakomi katib ko kardışe. Xıyzonxıvande, dı kinə, i zoə perosnəşe. Nuperəsə vaxtonku de bədiiə ofəyəvonəti dastko bıə. Bə tırki-bə tolışi şeiron, hikoyon, yumoron nııştedə, tolışi folklorə nımonon qırdə kardedə bə çap doydə. Çı kırtə məlumati bəpeşt şai ri “Ha bıyə, vəyə bıkə”, “Ha Mehdi” şeiron, ijən muəllifi qırdə kardə “Yolon sıxanon” i vəslə (11 sətir) qəzetədə dərc kardə bıə ( Diəkə: “Tolışon sədo” N- 36 (48), 12.01.2013)
*
Şamirzə Əliyevi nezə odəmon, dust-oşinon çok zınedən ki, noxəşinə şair 2014-nə sori oxoədə noğəfil vəfot kardışe. 40 ruji dılədə çəy kitob nəşr kardəbe “Iştə nom qin kardəmni” (B-2014, 52 s.) Kitob nəşr kardeədə Akif Dənsizadə, Mehdi Səfərovi, Ehtiram Miriyevi iyən co kəson yolə zəhmətşon kəşə. Bə kitobi tolışi yolə şair Əli Nasiri vəsəsıxan, bə Şamirzə əzizə xoto şeir, (Diəkə: s. 3-5) E. Miriyev ijən M. Səfərovi navsıxan nıvıştəşone (Diəkə: s.6-8)
Sıxani rosti, şairi çılımə ruji məclisədə bəmınən ın kitobi edaşteədə, tosə bəmı qəpjəy nubə rəsey, bə kitobi etibari şeədə, həftoği bardıme ki, kitob ve-ve tadibəsə hozı kardəbıə: 1) Şamirzə mətbuatədə tosə ısə çapbə əsəron sərf-nəzə kardə bıənin, 2) Dustonku-oşinonku, nezə odəmonku şairi şeiron qırdə kardə bıənin. Hiç nıbu bı həxədə bə Nəriman Tolışi işarə doə bəbəy, kitobi bə nəşr hozi kardəkəson ve ovandon bə dast əvəyn.
Məsələn, şairi “ Ha Mehdi” şeiri dastə nıvıştəy de çımı cuzi redaktə qəzetədə çapbə, kitobi naşiron çimiko xəbəşon bıəni, xəbəşon bıəbəy, de Mehdi bəyi yoddə mandəyon kifayət nəkəyn, 5 bəndinə şeiri 3 bəndi nədəyn. Muqayisə bıkən:
HA MEHDİ
(Bəştə azizə dusti-bə Mehdibəy Səfərovi ithof kardedəm)
Xəyli vaxte az ıştı roy bə çəşim,
Bə di tərəf ço omdəniş, ha Mehdi?
Dıkəsnəmon ve rujonmon dəvonyə,
Esət bəmı bəs damdəniş, ha Mehdi?
Qətə ronı sərost, fikfamonı sof,
Qırdə kardə bəştə dıl səxovət, insof,
Bandonzoə, ni ıştı sıxandə xilof,
Ço mıni bə yod dəndəniş, ha Mehdi?
Şəhəro bıjyoən, çəmə di baləş,
Çı yolon boyliş tı, əğılon biləş.
Bəmə ruşnə bıdə çı Həşi haləş,
Təşnə dılon ruşnə honiş, ha Mehdi!
Iştə rostə roədə oməqın qəti,
Heyronim tıku bə orzu-niyəti.
Iştıku omutdə əğlon ğıryəti,
Cavanşir, Babəki soniş, ha Mehdi!
Bəştı nav bebəşem de zizə, vıli,
Şamirzəm bahandem bənə bılbıli,
Bətı ğıbon bəkam az ıştə dıli,
Tı çımı şin-şəkə coniş, ha Mehdi.
( Diəkə: “Tolışon sədo”, N- 36(48), 12.01.2013
OKO DOƏBƏ ƏDƏBİYOT:
1.“Leninçi”/Lankon”/Lənkəran” q. 19 90-1994
2.”Tolşıi sədo” q. 1992-2004
3. “Tolış” q. 2002, N-6 (11) (Hilal Məmmədzadə çı Şamirzə Tolışəxuni ofəyəvonəti həxədə məqalə ıyo dərc kardəbə.)
3.”Zizə” ( Liki rayon qəzeti tolışə səhifə) 1992-1993
4.Şairi dastənıvıştəyon
5.”Iştə nom qin kardəmni”, B-2014
Allahverdi BAYRAMİ
Iyun, 2015. Mado
