9. PIR-PIRƏNƏ
Tovıstonədə çe zəfəroni puzədə 10-12 sm bə dırozi dı poə kardedən, bəçe dılə həmi ekardedən. Bə həmi səpe sırafə çokıncinə koğəz dəçokınedən. Zəfəronə puzə miyoni hıl kardedən. Çəyo qıləy çulə ya mismor dəvordınedən. Həmon çulə ya mismori tijə tıki bə zəfəroni dırozə puzə ovoştonedən. Mismor çəyo sərbəst qardedə.
Pır-pırənə ha jıqo hozı bey bəçəton əğıl əy noydə zumandə kuloki (voy) vədə, pır-pırənə ıştən bəştə qardedə. Kulok(vo) nıbeədə əğıl əy qətedə bə dast-vitedə, əy bə hərəkət vardedə. Əğıl pır-pırənə çı qardeku ləzzət səydə.
10. DASTİ SƏPE ÇİKİ DAST?
In hənək vey dəvoniyə bedə zımıstonə seytmonədə. Bə i vırə qırdə bıə əğılon i kəsi sərhənək vıjnedən ya de nubə, ya de pışki. Sərhənək olaxtedə, səy qətedə bəyji, çəşon eğətedə. Bəçe sə qırdə bıə əğılon ıştə dasti noydən səpeyəndı çəy peştisə, daston vırə rəyrə dəqış karde-karde de nubə parsedən çəyku:
* Dasti səpe çiki dast?
Oləxtə əğıl çı parsi cəvobi sərost votedəbu, conış rəxedə, əştedə. Co əğıli vıjnedən ya de nubə, ya de pışki. Həminə əğıl de kanə ğaydə olaxtedə dimbəyji. Hənək sənibəton bino bedə.
Ya bə parsi ğələt cəvob doydəbu, hənəkbıkə əğılon ıştə daston qədə-qədə ekudən bəçe peşti , votedən:
* Rost nıvote, rost nıvote, oləxt!
Hənək ha jıqo dəvom kardedə...
11. FIR-FIRƏNƏ
Fır-fırənə hozı kardedən təxmini 10 sm dırozi sırafə çuədə. Əçe i sə tij bedə, ə sə qırdil. Hənəkəkon dastədə bedə kırtə ğırmoc. Sərhənək sıftə həmoə vırədə fır-fırənə qətedə de anqıştə qordınedə, vadoydə zəminisə. Çəyo de ğırmoci jəy-jəy bə nav bardedə. Ki fər-fırənə qordıne-qordıne vey diyəro bardışe, əv hənəkədə zırək, ğalib hisob bedə. Ki barde nıznəşe, dəboxtedə. Cokəs hənəki dəvom kardedə.
12. MOĞNƏ JƏYONƏ
Əvəsorədə oxonə çarşənbə, Nəvuzə idi ərəfədə bino bedə moğnə jəyonə. (Moğnə jəyonə Nəvuzə idi ritulon qıləyni hisob karde bəbe.) Moğnə kol ya patəy bıbu, fərğış ni. ( Patəy bıbu həniyən çoke, arşiyədə fəsod nibəbe) Sıftə pışk qətedən: Ki bıjən bəbe, ki bınışt?
Bınışt moğnə noydə rostə dasti dılədə (kəllə iyən nışonə anqışton arədə ) jıqo ki, tijə tonış bıçiy, Pışkədə bıjən bıəkəs sıftə ıştə moğnə tijə tərəfi ekuedə bə nıştəkəsi moğnə, arıştedəbu, moğnə kunə tərəfi peqordınedən, jəydən, əyən arıştedəbu, bardedə. Çıki moğnə dıynən ton arşidəbu, dəboxtedə, arşiyə moğnə təhvil doydə bə bardəkəsi. Əvən bardedə bəştə kə.
13. MOĞNƏ REÇONƏ
Bı hənəkədə moğnon jəy bedə de reçi. Ha dıqlə tərəf ikərədə 20, 30, 50, 100 qılə moğnə dəvoştedə de sirə. Bino kardedən moğnon hay dıynən tərəfi bəyəndı ekuey. Ki oxeyədə ğalib omedəbu çe həmməy moğnon xıvand bedə. Rəğib- dəboxtə tərəf təylə dast şedə bəştə kə.
14. VİZƏ SƏKKONƏ
Hənəkədə kamən, veyən əğıl zınedə şirkət karde: 4, 5, ya həniyən vey hənəkbıkə hay qıləy ya dıqləy viz onedən həmoə vırədə dik-dikinə bə restə. Təxmini 8 m diyəroku har kəs de nubə ıştə killə (səkkə) vizi ğandedə dumu restə vizon. ( Har kəsi killə ( səkkə) viz yəndıku fərqin bedə ki, bə çəş bıçi) Diyəro ğandeku ki barde, çanəş barde, ya həmməş barde, hənəki holi bəzıne dəqış karde.
Restədə viz mandedəbu, hənək dəvom kardedə. Ğandə killə ( səkkə) vizon bə restə vizon çanə məsafədə mande şərte. Sıftə diyəro mandə killon (səkkon) ğandə bedən bə restədə bıə vizon, bardəni bardedə, nıbardəni mandedə. Bə mandəyon əmandəniyon killə ( səkkə) ğandedən. Oxoyədə bə restə ən nez bıəkəs bə mandə vizi ya vizon soyb bedə. Ya ne, bedə ki, restə vizon həmməy barde zındənin. Bəvədə bə mandə vizon hay 1-2 viz əlavə kardedən, hənək sənibəton bino bedə. Ya vizon həmməy bardə bıəbun, sənibəton hay 1-2 viz bə restə ejənedən, bino kardedən hənək karde. Vizon həmməy dəboxtəkəs hənəkədə beşedə, ya həmroonku hıredə, sənibəton bə hənək dəşedə. Ha jıqo hənək dəvom kardedə...
15. KONƏ-KONƏNƏ
Bılındə vırədə konə kandedən. Əğılon de nubə çı mıəyyən məsofədə mışti vizi ğandedən jiyku bə pey bə konə. Bə konə qit-qit viz eğandəkəs konəxıvand hisob bedə. Ki bə konə pot viz eğandedəbu, dəboxtedə. Vizi qit eğand sənibəton soyb bedə bə konə. Hənək jıqoən dəvom kardedə ta həmroon vizon orəxəyn.
16. ÇƏP-ÇƏPİNƏ (ŞƏPPE-ÇƏPPE)
Kinon kardedən ın hənəki. Hənəkbıkon ğıvrəğ, cald bıbun bəpe. Sıftə kinonədə qıləyni 5-6 qılə qədə sıği peqətedə bə dast. Sığonədə qıləyni şodoydə bə həvo, hejo də dastiyən əmandəniyə sığon noydə bəyji. Çəyo coqlə sıği şodoydə bə həvo. Hejo də dastiyən zəminiku qıləy sığ peqətedə. Çəyo bə həvo şodoəbıə sığ enıqınyə dıminə, seminə, çominə... sıği şodoydə bə həvo ( ta sığ sə bey), sığon həmməy noydə bə zəmin.
Deminə mərhələdə iqlə sıği iyən şodoydə bə həvo, bı səfə sığon dıqlə-dıqlə peqətedə. Ta şodoə sığon sə bin, iyən həmməy noydə bəyji.
Seminə mərhələdə çəpə dasti kələ anqıştə de şəhadət (nişonə) anqıştə zəmini səpe qıləy "kəybə” okardedə. İqlə-iqlə sıği şodoy-şodoy bə həvo, əmandəniə sığon qılə-qılə çə "kəybəku” dəvordınedə; oxoyədə bə həvo şodoə sığıyən çə "kəybəku” dəvordınedə. Ha jıqo kinə hənəki sə kardedə.
Hiç səhv nıkə, hənəki tovə oxoy bardəkəs ğalib bedə. Səhv bıkə hənəko beşedə, ıştə vırə təhvil doydə bə rəğibi.
17. ƏLENQÇƏXİNƏ
In hənəkiyən kinon kardedən. Həmoə zəmini səpe 6-8 qılə çokınci əkəşin. İ tərəfədə çokıci vədə qıləy dairən- "ğəzənən” əkəşin. Qıləy panə sığ, ya soğəliyə poə peyəqətin. Bəy nom ənəyn; çıtrə.
Ya de pışti, ya de vıjniye, ya de roziyəti i kəs hənəki bino əkəy, ıştə çıtrə şoədəy bə iminə xonə. Hənəkbıkə bəpe i lınqi bəbi, də lınqi oəvoştıni həminə çətrə çı xonəku bə xonə. Şərtış imbey ki, çətrə bəpe nımandi bəsə xətti, yəni "məsuti”. Çətrə xəttisə mandebu, "sutebu”, hənəkbıkə kinə dəboxtedə, hənəko beşedə. Coqlə hənəkəkə dəşedə bə hənək, navnə kinə konco mandəbu çəyo dəvom kardedə. Hənəkbıkə ıştə çıtrə həmməy xonəonku dəvordınedə, çı "ğəzəniku” bekardedə bə daşt ( bə biton)
Oxonnə xonədə dılinqi mandedə, ıştə nəfəsi səydə. Esə həmmə xonon "fəth” kardəşe, peqardedə bə xonon peşt qordınedə, çıtrə bə dumu ğandedə. Əqər çıtrə "sutənibu”, yəni xətti səpe mandənibu, ə xonə çı hənəkbıkə "kə” – dılinqi mandə vırə hisob bedə. Çimi bəçəton hənəki
sıftəku dəvom kardedə, dəboxtənibu, dıminə, seminə... xonon qılə-qılə boştəno "kə” kardedə, ğalib omedə.
P.S. Əlenqçəxinə hənəkon çan curin, əmə bəhs kardımone çəy iqləku ki, vey məşhure.
18. ĞƏYŞ- ĞEYŞONƏ
Hənəkbıkon co beydən bə dı dastə: Qıləy yolə mərə kəşedən. Dastəy mandedə mərə dılədə, dastəy mərə bitonədə. Mərə dılədə mandə dastə har uzv ıştə lınqon arədə qıləy ğəyş bə dırozi noydə. Bentonədə bıə əğılon həminə ğəyşi peğəteşon pidə. Əmma dılədəki əğılon pidəşone daşto bıəyon bə mərə dılə okırnin- "əsir” peğətin. Ne, daşto bıə əğılon mərədə bıə əğılon ğeyşon həmməy okırnie zındəbunbu, bino kardedən dairə dıləo bıə əğılon de ğeyşi kue.
Hənək tobə bə vaxti dəvom kardedə ki, dıləo blə əğılon daşto bıə əğılon həmməy bə dılə okurnedən; ğeyşi çəvon dastədə səydən, yaən daşto bıə əğılon məcbur kardedən dıləo bıə əğılon bəvon təslim bıbun…
(dumoş heste)
Mıəllif: Camal Lələzoə,
Redaktəkə: Allahverdi Bayrami,
Tolışon Sədo, №12, 31.12.2011
|
