Dınyo ğədimə xəlği bəyonən bə nıbəy beşedə
Ve hurmətinə tolışon, ım ruj əmə ıştəni dərk karde zınedənimon. Əve bənə gitə neqo qınon i yəndıku vindedəmon. Im yolə qınon səbəbi vinde lozıme. Çəmə qəzeti həxədə har kəs qıləy replikə şodoydə. Im replikon hejo çəmə təliyə mənəviyyati mücəssiməye. Replikə şodakəson çı qəzeti i numrə dərc bıkan bə məydon biən, çəno əmənən çəvon replikə ğəbul bəkamon. Im replikə şodoy çəmə qıləy nırəsə cəhəte. Co dinon həxədə şə məlumaton məvotbən sofə mısılmonon ğəbul kardedənin, əlbəhol ıştə reaksiya nuşo doydən. Iştəni ifrot dərəcədə dindor hisob kardəkəson fiki-fəhm karde pidənişone ki, co dinon Xıdoku nazil bən, bə dinonən de hurməti diə karde lozime.
Məsələn: ve hurmətinə Sərxan muəllimi çı Allahverdi Bayrami həxədə votəyon iyən İradə Məlikova həxədə votəyon vəs kardedə ki, əmə ıştə həm elmi, həm milli, həm dini səviyyə bə miyon bınəmon. Oxo Ariyə zıvoni xıvandon ımrujnə Tolışon əcdodon çı Xəlləği aləmi vıjniə arionin (seçilmiş) bə. Oxo ço sarəsdənimon ki, həzrəti Odəmiku ta oxominnə rəsuli, yəne 124 həzo peyğəmbəron həmmə çı odəmi peşto omə Arionin bə. Nə bə Samiyon, nə bə Hamiyon, nəən bə Yofəsion peyğəmbərəti rəsə ni, çəvono peyğəmbərən bə ni. Bə Co-heton (cuhut) vığandə peyğəmbərən de Xıdo əmri Arionədə məmur bən. Ku-kuənə etiqadi ıştənən qınoye. Əqəm inson sərəsdənibu bə çiçi, iyən bə komrəy etiqad kardedə, ım etiqodən Məzdə Xıdo tono, çəy dərqoədə bedəqəre. Jıqo etiqod bə buti bə etiqodi bərabəre.
Ğeyzin məbən ve hurmətinə mə-loon (mə-din, lo-inson), az de tədrici ıştə votəyon isbat bəkam. Şımə tasə oxo quş bıdən. İminnə Rafiq Cəlilovi zəhmət bə zəmin jəy şəytono omə mə-ni-ətiy (məniəti – "mə ni”- dini inkor kay). Az votedənim ki, qəzet super səviyyədə beşedə. Qəzeti nırəsə cəhəton hestin. Azən de fikri rozim. Əncəx replikə ğandəkəson, tənğid kardəkəson kılo bınən bəştə nav, bə yod biyən ki, kenə bə qəzeti dərciro 1 mənotiku dəvardən??? Hejo qəzeti tənğid kardəkəsonən bı qəzetədə ən ve dərc bəkəsonin. Jıqo zınedəşon az nıvışdənim? Əfsus ki, Rafiq müəllim ıştən bə çımı nıvışdəyon yolə senzuraye. Bəs az kiku qırəy bıkəm? Hiç umum ni ki, çımı ım nıvıştəyən dərc bəbe. Az bı nırəsə cəhəton iyən bə çəvon səbəbon deştə fəhmi diə kardedəm, ım səbəbon iminnə ifrat dindorətiədə, dıminnə çəmə kali diplom soybon bəştə aludəçiətiədə iyən müştəbehətiədə vindedəm.
Çəmə bənə milləti perəseyən ənqəlon ım səbəbonin. Çəmə yurdi əhəli veyni dindoronin. Çımı de dindorəti koyım nıme. Əncəx ku-kuənə dindorəti qəbul karde zınedənim. Səbəbşən ıme ki, kuə dindaron ıştəni dərk karde zındənin. Hejo çımı ov-avlodi dılədə jıqo dindoron kam nin. Bə odəmi sıvol bədon ki, əqəm tı ıştəni dərk karde zınedənibuşsə ailə, hamsiyə, cəmiyyəti çoknəy dərk bəkaş? Ve vindəme jıqo dindoron ki, nə de ailə, nə de hamsiyə, nəən de cəmiyyəti soxtedənin. Iştəni məmin hisob kardedən ki, hətta hərdən mıniən mıhakimə kardedən. Votedəm ay çımı con, ay çımı ciqər, tı deştə ibadəti məşğul bıbi, bəçımı kon iyən jimoni mıdaxilə məkə, ıştı ım əməlon bə Xıdo xoş çiedəni, bə qornə ki, tı de şirki qıno kardedəş. Dınyo xəlq bıkə, insonon tale nıvıştə Xıdosə yolə hakim ni, tı kiş ki, mıni mıhakimə kardedəş? Əqəm kardedəbuşsə ıştə cəhənnimi nuşodə, azən bışum dəşum bə ğəzən. Oxo iminnə mə(din) Həzrəti Odəmi Hurroniətiye bə ki, peşo co dinon inşo be-be ım din çı Tolışon etiğade bə.
Hələ İslami devrədən Babək Hurronişon "Xurrəmi”şon kay. Əmir Teymuri devrədə Heton, yəni kospion (çı taton əjdodon) Hurroniətişon bə Hurufizmşon peqordınişone. Fəzlulah Nəimişon bəsə Xıdo həxisə kıştışone. Nohəx həmişə həxisə zumand bə, bə qornə ki, bə şəytoni fitva eqınyəkəson, de şəytoni məkri mə-niyon bəkəson hejo ve bən. Xıdo həxi de nımoji iyən de ibadəti bəy rosne əbıni. Xıdo həxi bəy de ağli iyən de dərrakə rosne bəbe. Bə qornə bə Xıdo şukur karde lazıme ki, i-sonış (iminnə son), həyvonisəş ustun xəlq kardəşe. Çı Xıdo insoniku ən yolə əmonət ağıl iyən dərrakəye. Dıminnə əmonət cone. Bə qornə ki, be ağılə sə bo coniro təhlukəye. Hiç dumuton ka ki, boçi insoni sə cəmi əzonsə barze, çımi səbəb çiçe? Ağıl iyən dərrokə maye bə mazqədə bərqəror bə ki, kəllə astə ım mazqi çı zədonku nığo doydə. Kəllə astə cəm əzon astonsə ğoyme. İnson bəpe hejo sə barz bıbu, bə hiç cəhəti nınəmo, əncəx bə Xıdo xote bınəmo. Xəlləği aləmi piəşbəy çəmə sanən bənə moli səy be şuur əkəy ki, bə luzi xote bə sıği, bə doy, bə har cəhəti ənəmiy.
Ve əfsus bıbu ki, ım ruj əksər dindoron sanən bə kali cəhəton qornə enəmedə. Hətta çəmo yolə məhşurə ruhaniyon səonən bə buti enəmedən. Oxo çəmə lesıon bə yolə "ruhanion” zıvon "Xıdo” bıvotoən, oşko vindedəmon ki, sənəmşon bə çiçiye. Isət ay çımı azizə millət, bəmı biyən həlolə mısılmonon nuşodən. Damə bedənim, votedənim - tıpedəm, damə beədəyən bəmı kofir votedən. Əqəm sə cəm əzonsə barzbu, ay millət, boənən ləyoğətinə səy əçəy layiğ bə vırədə nığo bıdəmon. Barzə səy luzisə ji enığandəmon. Çəmə milləti dıminnə nırəsə cəhət çəmə diplom soybon hışkə ğuriətiy. Iştəni ve sovodin, alimisən bə pe zındən. Çı ağılsoybon nəsihəti məsedənin, əvoni besəvot hisob kardedən. Iştənən dıqlə həy cəvi co karde zınedənin. Im səvotinə besəvoton jıqo zınedən ki, əvon har çı zınedən. Iştəni diplomsızisə yol zındedən. Hətto diyonədə dərs doə adi miəllimon bə iddodən ki, çəvon votəyon bıbun. Xəbə səydəm: diplom bəşmənış çiç doəşe? Məlum məsələye ki, vəzifə. Bəs vəzifə şıməni bə kom riyə eğandedə? Çokə jimoni, yolə-gencə rifohi rizisə. Bəs ım jimon, ım rifoh de çiçi omedə? Məlume ki, de rışvə, de həromi. Isət ışdən fik-fəhm bıkən, şımə çı Xıdo, yaən ki, şəytoni roədəşon? De kom barzə səvobə əməlon ıştəni bə ali zumrə pərçın kardedəşon? Bə vəzifə xote ıştə milləti bə tironon salehi-səhmon həvatedəşon.
Im noqisə əməlonku ve nıvışte bəbe, əncəx bo ağılsoybiro hejo ımonən vəs bəkan ki, fik bıkən ki, dınyoədə iminnə yolə mədəniyyət iyən elm çı arionku mandə. Hələ Həzrəti İdrisi bə dınyo iminnə urbanizasiyaş vardışe ki, "uri bınə noə zon” sıxan ıştən ımoni təsdığ kardedə. De Astronomiya dınyo iminnə təqvim - nuə rujən (novruz) de həzrəti İdrizi nomi bərqəror bə ki, bı rujədə İdi çoşəmbon yolə təkamuli nıznə tırkon bə yolə elmiən canq ğandedən ki, beşun bəştə nom. Qasbu Həzrəti İdrizən diplomsoyb bə? İyən çı Xıdo ko-i-kotisə (fəzanın cəm yığını) yolə həxi bə i vıjə diplom dəvujne bəbe? Bı barədə çok-çoki dumut karde lozime. Bo-bi-loni Hanəvo inşo kardə Ti-ğuzon diplomsoyb (müasir mühəndison) bə nin. Ə çəvon ım ğədimə mədəniyyət de xəlqi həmrəyəti bə sə omə. Matiarxiya devrədə bə jenon əsıl qender bərobərəti doə xəlq demokratiya bınəşon hələ IV həzosori navonədə noəşone ki, peş V həzosori jenon hakimiyyət bərqəror bə Moə-Tiyon həxədə tarıxşunason nıvıştedən. "İndi məlum olur ki, mitiyenlər turkmən, özbək və qaraqalpaq turklərinin əcdadıdır”. Tiyon çan tobyə bən An-ari-tiyon, Ti-qeron, Nu-tiyon (niə-tiyon), matiyon, Hun xoon, Hurroniyon, Koduston. Matiarxiya sıxanən bə tolışi Moə-Ti ariə xoone ki, bə tırki "ana tilər, ari insanlar” məna doydə. Ə-moə-zon (o ana oğullar) sıxanən bənə Amazoni təhrif bə. İsət mıku fakt piyə diplomsoybon, dınyoədə umumtermin bə ım sıxanon kom zıvonədəy? İjənən şəytoniku omə iddo iyən həkkə şıməni çı faktonkuən bəqordıne? Iştə tarıxi, mədəniyyəti nıznə xəlq, zınəkəsi təqdimatiyən ğəbul nıkardəkəson orəx assimilyasiyaye. Dınyoədə Odəmiku tasə bı ruj tarıx nıvıştə ariə əcdodon, ımruj çəvon nodonə vərəson inkor kardedən ki, de nodonə əməlon bo xəlqi məhvi de despoton səbəsən. Nəvuzəli muəllimən, Hilal Məmmədovan diplomsoybin, əncəx kali diplomsoybosə çəvon fərq əçəvon deştə milləti nomi jieye. Əvon ıştə xəlqi roədə bənə həzrəti Zəkəriyyə, bənə Yəhya peyğəmbəri şəhidəti riəşon qətəşone, ıştə jimoni iyən şəxsi rifohşon ne. Hilal Məmmədov bı rujədə çı nohəxi əsıre, zindonədəy. Az əy de həzrəti Yusifi i pillədə vindedəm.
Bə çımı yod omedə ki, çəmə Tolışə dion qıləyədə bə deputati namizəd bə dı kəsi vəkilon təbliğat bardedəbin. Əçəvonədə qıləy vəzifə soybbe, bə cəmoati hışkə vədən ədəy ki, çəmə nomizəd deputat bıbu, bəşmə har dardi bəmande, şımə jimoni firəvon bəkarde. Ə namizədi vəkil hiç vəd nıdoşe, iqlə ımış votışe ki, əmə həxi bərpo karde piedəmone. Bı arədə qıləy qələvon votşe,
- Ay məlim, tı bəmı bıvot, həxi harde, yaən xarc karde bedə?
Vəkil votışe: ne bedəni. Bəvədə qələvon oqarde ki:
- Bəs ə merd vindedəş boəmə çiçon bə qıy qətdə? Tı ıştə həxi dənə bə cif, həni qəp məjən.
Əmandə cəmaatən bə qəpi xəyli sırəyn. Əncəx sərəsdənin ki, bə nodoni qəpi sırəkəson hejo nodoni toy bedən. Çımı votəyon əv ni ki, deputaton bo xəlqi ruj bəbəmen. Bəpe xəlq ıştən-boştəro ruj bıbəmo. De çı Afrika zuluson, mataya-maron, buşmenonən mıstəqil ben, çəmə tolış nəinki mıstəqil, hiç ibemonətiədə bərpoən be zınedəni. Çənnə ki, çəmə nimanculə qəzeti nomi "piəçınə qəzet” noəkəson hestin, çı qəzetiku rəməkəson hestin, çənə ki, çəmə kali ziyaliyon bə i yəndı zidd omedən, çənnə ki, co horədə şin-şini cəv hardə səvotinonmon heste çəmə har ko lanqe-lanqe bəşe. Çənnə ki, tolışi 5-6 cəmiyyət təmsil bıka, ənnən rınə bəbe. De Xıdo yolə əmonəti, de ağli ıştə san pe duşon oqəte nıznə xəlqi məhv beən labude.
De yolə hurməti iyən de yolə umi:
Tofiq Nicot
"Tolışon Sədo” N: 56 30 oktyabr 2013
