Camal Lələzoə 2015-nə sori yanvarədə çapo beşə kitob jıqo nominbə. Boku, “MBM” nəşriyotiədə, 200 səyfəynə nəşrbə ın kitob tolışi nəsri vəzminə nımunonədə qıləye. Kitob bə şəş poə baxş bıə. hikoyon, novellon, oçerkon, rəvoyəton, əfsonon, çəmə diy əhvoloton, tolışi milliyə əğılə hənəkon...
Bahandon, ədəbi ictimaiyət çok zınedən ki, Camal lirikə-satirikə istedadinə şaire, həştqılə şeerə kitobi xıvande. Əmmo əyən zınedəmon ki, Camali 2012-nə sori “Çəmə diy əhvoloton” nomədə qıləy sanbalinə nəsrə kitobışən çapo beşə.
Bə bahandon edaştəbə ın kitobədəən çəy nəsrə əsəron qırd kardəbə. İyo muəllifi həməsron, haliədə umurbıkə dust-həmron, həmkoon həxədə, nimə əsrisə ve devri əhotə bıkə tarıxinə hadison barədə nıvıştəbə. De nığılə yumori dəçıniyə bıə zərfəton, lətifon, novellon bə ğələm sə bıə. Bə tarıxi nunəkıleyə məğomon ro bıkə rəvoyəton, əfsonon, həmçinin tolışi xəlği milliyə əğılə hənəkon iyo çap kardəbən.
Kitobi nomi (“Şəvi xotomon”) sıftə nəzədə çok dərəse, “xotomon” sıxani mənəon fəhm karde tike çətine. “Xoto” ərəbi sıxane, “xətir, xatır”, “xətır-izzət”mənədə klişə bedə. “-Mon”// “man” bə farsi-ərəbi ismon əlovə bedə (ğəhrəmon, peymon) bəməku feli məsdəro isim soxtə şikilədəy. (hardemon, vindemon) Mıxləs, “xotomon” çoknə ki, kali bahandon xiyol kardedən, “xatirə”, “sərqozəşt”, ya “çəmə xatirə” mənədə ni, “xətr-hurmət, izzət, əziz bey” mənədəy.
Odəmon həminə hikoyə bəhandon çı sıxani məno həniyən çok dəbərəsen: Təsadufən mehmonxonədə bəyəndı peqınyə Nadir de Cohoni i şəvə rastemon anə marağın, təsirin, ləzzətin bedə ki, hiç yodədə beşedəni...
Camali nıvıştə uslub soyə, səmimi, rəvone. De cəsorəti vote bəbe ki,”Şəvi xotomon” tolışi ədəbi zıvoni ən çokə nımunəy:
Peşmahrubə rujonbe, məxloq əz kəşedəbe çe vəşyəti, ni-nıbeyətiku. Nə siconi hard hestbe, nə tankardemon. Səlmoni tanədə qıləy nimdoşə dejurkə be, çəyən ostor nıbeşe, çəyən dim siyo, dıləş sipi be. Lınqədə qıləy kanə şım, anqıştonış beşəbe –mandəbe daştədə. Sufrədə nə çay hestbe, nəən ğənd. Odəmon de manqon çe polo ranqi nəvindin... ( “Aşığ Səlmoni daston”, səh.5)
Camali nıvıştəyon jimoni hadison real əks kardedə, bı mənədə Camal realistə bınıvışte. Çəy bə ğələm sə bədıiyə lohon deştə təfərruati nəzə-dığəti cəlb kardedə:
Devləti soədə çanə kəyxıvandış vanq kardışe, sədo doəkəs nıbe. Pedate bə ziyəbın, kəybə okardışe. Vindışe , aha, Əğəboni kədə ıştə səy şırteydə. (Iştobən Əğəboni həyoku cəvob doydənibən bə Furudini sədo.) Dıjdə təşti dılədə nıştəbe, dorozə səy muyon ekardəşbe ıştə sipiyə amon səpe, Furudin bə kə dəşeədə rəyrə pəlu peqətışe- şodoşe ıştə səysə, amon edoşe.
- Kinə, Əğəboni, tı boçi bəmı cəvob doydəniş? – Əğəboni bı holədə vindışe, cəzmbe (hutbe bəştəsə, mande), xırp bırişe sədo, çoçəşi erəxəy bə Əğəboni, motbe.
Əğəboni hiç damə nıbe. Çəşon ejənışe bə ji, okıriyəy bə dumo, dast ğandışe bə oləti... Furudin dıqlə dasti qətışe çe Əğəboni sə, ıştə lıputon dəçoknışe bəçəy qəvi, dəkırnişe bə və, eqətışe bəştə sinə... (“Ğorrəti”, səh.51-52)
Hekoyə mətnonədə kırtə, vəzminə dialoqon mənə təsiri zumand, məzmuni marağın kardedə. Məsələn, vəyədə siconi peşomə-piyanbə Həsənəğə muəllim ıştə kəy səmti qin kardedə, kuçədə dəvardə əğılon vəy qətedə ki, ıştə kəy ro çəvonku xəbə bısdəni. Muəllif çəvon sıbəti təsviti jıqo doydə:
- Əğlon, zıneydon mıni?
- Bəle.
-Kim az?
-Həsənəğə muəllim.
-Ha, əhsən bəşmə. Çımı kə koncoy, əyən zıneydon?
-Bəle, muəllim.
-Bobən mıni çımı kəy.
Əğlon dəşeydən bə nav, Həsənəğə eqıneydə dumu əvon, şedə bəştə kə...
(“Həsənəğə muəllim”, səh. 58)
Məlume ki, oçerk haliyədə jiə realə şəxson həxədə nıvıştəbə əsəre. Hekoyə, novella, poveston i-dı kəsi jimoniku i-dı hadisə- əhvoloti nəğl bıkə janronin. Çı janronən, təbii ki, ədəbiyə ğəhrəmonon realə insonin, əmma nomon əvəz kardə bedə, bəvon umuməti, tipəti, fərdiyəti dancə bedə. Camali ğəhrəmononən tarıxi şəxsiyəton, çəy muasiron, hətta haliyədə umur bıkə odəmonin. Təbii ki, muəllifi çəvonku izn səşe, bə çəvon sə omə əhvoloton- sərqozəşton nıvıştəşe.
Cəlil Məmmədquluzadə “Qurbanəli bəy” hikoyə çap kardə bəpeşt, i kəs omedə bəçəy koyvırə, votedə:
- Mirzə, həmə rost nıvıştə, iqlə ne. Vallah, bə bəqon bəqim qətə hardı-həş doəme, tı nıvıştə doəmni, əy sərost bıkə...
Bə Camaliən jıqo tanə-tohməton ve jəbə. Məsələn, “Həxtu” hikoyə prototip hələən norozəti kardedə ki, bə çımı sə oməyon sərost nıvıştə bıənin.
Nihoyət, kitobi 6-nə poə- “Tolışi milliyə əğılə hənəkon” həxədəən i-dı kəlimə nıvışte çok bəbe. İyo 35 hənəki təfərruat təsvir kardə bıə: nubıne-nubıne, kıx-kıxine, ənni-mənni, çilədi, şappi-şappine, ğoç-ğoçine, hil-hilone, pır-pırəne, fır-fırəne, vizə səkkone, əlenqçəxıne, ğəyş-ğəyşone, ləvo-ləvone, fırse-fırsone, aspətojne, ənzəli, danqolone, pıl-pılıne, cumharde, pesti-pestine...
Çımon qırdə kardey, tılə-tılə bə ğələm sey, bə əğılon, bə tarıxi edaştey yolə hınəxıvandi koye. Məqsəd tolışə xəlği kultura qəncinəti bə məydon noye. Bı roədə bə Camal Lələzoə yolə ovandon arzu kardedəm!
Allahverdi BAYRAMİ
21.02.2015
