Çanə sori niyyət, çanə manqi zəhmət bəsə ome, tolışi şairon əğılə şeironədə ibarətbə qıləy məcmuə bə məydon noəbe, çəy nom “Honi çəşmə”. Niyyət ımbe ki, Tolışə məholi ibtidai məktəbonədə tolışə dərson tədrisi hoson kardeyro, sınıfo- məktəbo bəkəno bıə koon, tədbiron koməq kardeyro ın kitob qıləy vasitə bıbu. Həmçinin şıneymone ki, ın vəsait bo tolışi zıvoni omuton, ijən omutəkəson ən çokə ərməğon bıbu. Kitobi tərtib bıkəon çı sətron muəllif ijən şair Vuqar Həmati Mirzəzodəy.
Kitobi nom boçi “HONİ”, ya “ÇƏŞMƏ” ne, “HONİ ÇƏŞMƏ” noəbe? Har dıqlə sıxan mənədə bəyəndı nezin, əmmo co-coədə umumi peqəteədə - dıqləyən veymənəniə sıxanin, məxsusən çəşmə. Konkret, real mənə ifodə kardeyro məhz “HONİ ÇƏŞMƏ” məsləhət zınəmone. Yəni həşi çəşmə, ovə çəşmə… votedən, ımən bıbu honi çəşmə. Yəni tolışi ədəbiyot, tolışi poeziyə qıləy honiye, ın kitobən çəy i çəşmə.Yəni tolışə əğılə şeiron veyin, əmə çə şeiron vıjniyəon daxıl kardəmone bı kitob.
Kitob hozı bey bəçəton vindımone ki, həcmədə vey dıjde. Xəyli ixtisor kardımone. Əlbəttə, kali şairon bı səbəbo bə kitob daxıl karde nıznəmone, əməni bıbaxşın.
Bəs kitobi redaktor ki bıbu? Da sorisə veye ki, de kitob tərtibkardey, nəşr kardey bə əlyəkimon. Təcrubədə vindəme ki, kitobon ya beredaktor çap bedən, yaən ikəsi nom redaktor nıvıştə bedə kitobi titulə səyfədə, əmmo əslədə həminə kitob redaktə bedəni, hejo de muəllifi redaktə bə çap şedə. Mıxləs, ısətnəni devrədə redaktorəti dəbədə ni.
Əncəx çımı de Vuqari məsləhətımon jıqo be ki, Ostoro, Lankon. Lik, Masalliku hay ikəs çəmə “Honi çəşmə” kitobi ya qiyabi (de interneti), yaən əyani (rubəru) nəzəku dəvoni. Vaxt qin nıbo, zəhmət vey nıbo votəynə, şivə fərqon, orfoepik-orfoqrafik fərqon bıə çanə sıxanon siyahi (cədvəl formədə) hozı kardımone - vığandımone bo Rza Musayevi, Mehman Qaraxani, Nəriman Tolışi… Cəvobon oməyn, fikrımon əsasən səpeyəndı eqıne. Həmə qırd kardımone materialon şimon bə Şağlase, Rza Musayevi kədə i ruj nıştimon, sərbəsər şeiron handımone, şairon şeiron, sərlovhon, dəbaston dəvoştımone, leksikə-qrammatikə, şivə fərqon bə i məxrəc vardımone, ha jıqo redaktə koon bəsə jəmone…
Boçi ın ruşinfikon bo redaktorəti səçınımone, bə ivrə cəm kardımone, məhz co kəson ne? Bəro ki, hay seqlənin filoloqin, şairin, muəllimin, Azərboyconədə nominə sənətkonin. Be bəzıne ki, çımonədə ki isə bə zıvondorozə ZIVONDORON oşino nin, kam ya vey fayədə ımoni zınedənin, zəhmət bıkəşon, bə 60 sinni rəsə ın məşhurə şairon şəxsiyyəti, ədəbi fəaliyyəti, ofəyəvonəti həxədə nıvıştəyon, mətbuatədə, internetədə dərc bıəyon bahandin, məlumat bıstənin, bəmə tanə nıjənın ki, quya bə kom maraği hisob ın odəmon “dəfırsınedəmon bə tolışi filoloqiya”... Çıki de ki arəş ni, ki çıki xoş omedəni, ımi bə umumi xəlqi koon dəxlış ni. Harki ıştə fayədə, ıştə vəzmədə bə xəlqi xıdmət kardedəbu, çəy ğıyməti doy lozime, hiçki zəhməti bə bod doy fikədə nimon.
ZIVONDORON irod qətedən ki, quya Mehman, Rza, az ijən co şairon tırki filoloqiya oroxniyəmone, hətta Mehman tırki filoloqiyə fəlsəfə doktore, quya çı filoloqonku bə tolışi zıvoni nicot ni.(?) Əmə ıştə şeironədə, nıvıştəyonədə, qəpədə quya tırki sıxanon “dəfırsınedəmon bə tolışi zıvon”(?) Quya əmə sıbut kardedəmon ki, tolışi zıvon bə tırki zıvoni duməye (?) Tirki ədəbi dəsturon tətbiq kardedəmon bə tolışi zıvoni. (?) Quya Fəxrəddini, Zabili bəmə taxsiş ni (?)
Oşko vində bedə ki, jıqo fikfami xıvandon kamə ağılin, dınyozınəşon tanqə-tuluşe.
Sərəsedənin ki, filoloqi kom zıvonədə dərs qətey bəçəy filoloqəti xələl vardedəni, ixtisos soybon har zıvonədə ıştə zınəy oko doy bəzınen, çəvon filoloqəti bə kam-bə ziyod əbıni. Konkret peqəteədə, çəmə “Honi çəşmə” kitobədə 54 tolışə şairi vıjniə şeiron cəm bıən. Çımon şeironədə ərəb-fars səvonə sıxanon hestin ki, həmən tırki zıvonədə oko doə bedən. İyo redaktoron, ya tərtibbıkəyon qınokor qətey çanədə rost bəbe? In “tırkə sıxanon əmə dəfırsınəni ki, bə şairon şeiron?” İnsofən, tolışə şairon ıştə şeironədə “tırkə sıxanon” ne, fars-ərəb səvonə sıxanon oko doydən ki, ımonən ovəştə zıvonədə milli bən, çı zıvoni xosyəton peqətəşone bəştə. Məsələn: şair, şeir, tərtib, uzv, kitob, ibtidai, sinif, dərs, məktəb, məqsəd, vətən, xəlq...
ZIVONDORON jıqo şınedən ki, ın sıxanon ki, tırki zıvonədə oko doə bedə, ımoni eynən ne, de tolışi tələffuzi bınıvıştəmon. Məsələn: şeir-şeer/şer, zanbul-zambul, kolxoz-kəlxoz, Azərbaycan-Ozobicon, nağıl-nəğıl, ağıl-əğıl, ğeyrət- ğıryət, Qarabağ- Xərəboğ/Ğərəboğ, Natəvan- Nətovon...
Əmmo əmə əy dastəvuz qətedəmon ki, mımkun be fayədə jıqo sıxanon tolışiədən bənə tırkiədə votə sıxani oko bıdəmon. Bıdə çəmə avlodon eyni sıxani tırkiyədə ın cur, tolışiədə co cur nıvotın-nınıvıştın... Bə çəvon tırkə-tolışi təhsili maneə nıbəmon.
İrod qətedən ki, bə “Honi çəşmə” (B-2015) jıqo şeiron de əğılə şeiri nomi dənoə bıə ki, bəvon hiç şeir vote əbıni, ya kitobədə jıqo şeiron heste ki, bəvon əğılə şeir vote əbıni... İyo dıqlə çiy yodo bekarde lozim ni. İminə əve ki, ƏĞILƏ ŞEİR voteədə jıqo sərəsedən ki, bəsitə-primitivə məzmunə, soyə fikrinə, kamə sətrinə, sıvıkə həcminə şeir bənine əğılə şeir. Yaxud əv nığılə mənəninə, qonə məzmuninə, ibrətinə şeir bəpe bıbu. Əve şeirədə sə benışəkəson çı dilemma vədə sasimə mandedən, səçın karde zınedənin ki, durustə əğılə şeir çıcurə bənine. Əlbəttə, kitobədə zəyfə şeiron bey aksiyome, umumən peqəteədə hətta çı zəmonə poeziya poetikə fayəş məqbul ni, mande ki “Honi çəşmə” kitobədə dərcbə şeironən jəqoy.
“Honi çəşmə” əğılə şeiron kitobi tərtib kardeədə bə nıvıştə mənbon (sıvonon) istinod kardəmone, bə qəpə, şifahinə materialon ne. Əlbəttə, kamişi istisno holonən bıən. Şairon iştən kitobon, məcmuə, qəzet, internetədə dərc bəyon əsas qətəmone. Hətta miyonə məktəbi “Tolışi zivon” dərsə kitobonədə çapbə şeironən peqətəmone.
“Honi çəşmə” (B-2015) kitobi təqdimatə tədbiron dəvoneədə şair-pedaqoq Yadulla Sayadi etiraz kardışe ki, çəy çanqılə şeir bə Əli Nasiri nom şə. Votımone: “Yadulla, ıştı həminə şeiron “Tolışi zıvon” (III sinif) kitobo peqətəbə, ə kitobən 90-nə soronku jıqo çap bedə, oxonnə bəjən 2006-nə sori çapədə beşə. Bəs tosə isə tı konco biş ki, isə xəbədo bəş?” Demiyən bə ico, şairiku uzr pidəmone. Qeyd bıkəmon ki, jıqo hol dıminə bəjən ehandə bıəni, əbıniən.
Kitobi bə payə rəseədə zəhmətkəşə bə harkəsi minnətdomon, kitobi həxədə rəy, təklif bıdəyon, tənqid bıkəyonən həmçinin.
Allahverdi BAYRAMİ
27.02.2016
