 ( I nıvıştəy)
İzzətov Bəxtiyar Mirzəkişi zoə (Bəxtiyar Ruşin) 1956-nə sori avqustə manqi 2-də Masali Mışkəmi diədə moədə bıə. 1973-nə cori Hışkədə miyonə məktəb, 1978-nə sori BDU fizika fakultəş oroxniə. Mıddəti Hışkədə miyonə məktəbi fizika muəllim bıə. 1985-nə soriku Boku şəhərədə jiedə. Sıftə Kosmikə Tədğiğaton İnstitutədə ko kardəşe, peşo Azərboyconi EA Fizika İnstituti aspirant bıə. 1995-nə soriku fizika-riyaziyyat elmon nəmizəde. İsətən de nimə dəvordinəvonon fizika sahə dastkoye. 30-də bəpe elmiyə əsəronış, elmiyə səkiştonış xaricə mətbuatonədə dərc bıə.
Bədiyə ofəyəvonəti, şeer nıvışte har vaxt dəy həmro bıə, şoqirdəti, tələbəvonəti, muəlliməti , aspirantəti, aliməti bəy mane bıəni bı sahədə ğələm oko doyədə.
"...Elm çe təfəkkuri məhsule, əmmo şeer fikfami sintez kardedə. "Fizika iyən lirika”... har dıqlə insoni dıliku dəvardedən...Bə har dıqləy ilham, təb lozime...” ( N. İ. Laboçevski. III )
"Şeer nıvışte, şairəti fitriyə məsələy. Şairon bə Xıdo doymoni mıhtocin. Xıdoən talanti bə har kəsi baxşedəni. Az iştəni zumandə şair hisob kardedənim. Əmmo nınıvışteyən zınedənim. Məxsusən bahandon, duston, həmron bə çımı şeeron məmnunəti, roziyəti nuşu doyədə de həvəsi nıvıştedəm...” ( III)
İminə şeeronış bə ğələmış sə ğəzələ janrədə miyonə məktəbədə handeədə . Vığandəşe bə Masali "Çağırış” qəzeti pedaksiyə, de çokə ray dərc kardəşone rujnomədə. Sıftə bə tırki nıvıştəşe, peşo bə tolışi. Çı poeziya har janrədə şeeron hestin çəy bədiyə irsədə. Şairi bədiyə nıvıştəyon bə məzmuniro jıqo təsnif karde bəbe:
1) aşiqanə-lirikə şeron,
2) Vətəni , təbiəti təsvir -tərənnum bıkə şeron,
3) Satirikə - tənqidiyə şeron,
4) Fəlsəfiyə şeron.
5) Bo əğılon nıvıştəbıə əsəron.
***
(1) Veynə şeeronış eşğ-mehibbəti vəsf kardedə. Klassik şeeri ğəzəl, murəbbe, muxəmməs, musəddəs... janronədə ğələmış jə. Əmmo çəy aşiqanə-lirikə şeeronədə ğəzələ janri muhumə vırəş heste. Klassikon təsir oşko vinde bedə çəy ğəzəlonədə. Umumən klassikə şairon dəstı-xətt bə Bəxtiyar Ruşini ofeyəvonəti betəsir mandəni. Əv ıştən etipaf kardedə ki, klassikonədə Nizami, Nəsimi, Fuzuli, Səməd Vurğun, Firdovsi, Sədi, Hafizi əsəron vey handedəm ( III )
Dılədəm qardə iyən noumid eşği həvo,
Səbəb qıləy tolışə kinəy, ıştən bebəfo!
Fəsli- bahare isə, handən cəmi bılbılon.
Əmma çımı boğçədə kardəni bılbıl nəvo.
Iştən votedə bəmı, zındəm boçi noxəşiş,
Pınhon kardə, votdəni əv çımı dardi dəvo.
Billah, bı əzobondə əğyari qınoş veye,
Əmma ıştə kəşəyon bəyən zindənim rəvo.
Reçış doə qıləy xoş dəmədə bə Tolışi,
İlahi yolə baxşəy çəmə çimənon səfo.
Bəşem bəştə məhol, orzum heste, bı nezoni-
Punə, marzə bu bəkam, əvonin ğəlbi şəfo.
Bəxtiyar, ıştə ruji de çokə duston dəvun,
In dınyo dəvon şine, bıkəşoş çanə cəfo. ( III)
Şairi lirikə şeeron dılədə bə inə mehibbəti həsrbıə qılon bahandon dıli sof kəbob kardedə. "Sədo bıdə bəçmı sədo, şinə mo” (2003), "De moəm ruhi sohbət”, "Qiozə”(2006) şeeron de inə mehibbəti vəşə dılon məlhəme:
Oqardəbe xeyli odəm tıbəsə,
Əvon hələ bə çəmə so nırəsə
Az dubarə vitim ıştı ğəbisə,
Sədom karde: hovə, dodo, inə, mo!
Sədo bıdə bəçmı sədo, şinə mo! ( I, 47)
"...Çəşonədəm təzyiq heste, bəmı korığ doydə. Az ın şeeri handeədə anə çəşə ars ru kardedəm ki, təmom rohət bedəm. Çı Bəxtiyari bı şeerədə boştə inə jə kırdi aide bə cəmi vəfot kardə cəfokəşə moon həmməy!...” ( Talıbi Şahan. II )
(2) Azərboyconi, Tolışstoni behiştə təbiəti təsvir-tərənnum Bəxtiyari poeziyədə vey zumande. "Dədə yurd, nənə vətən, Tolışə məhol dəşeədə bəçımı yod, dılım ğıbo kardeədə bəvon, handedəm çı Bəxtiyari şeeron, sıvık bedəm, noydəm bə ji çı xıvəti şələ...”( Hacı Cahanqir Xansıvo. II )
"Əvəsor ome” (2003), "Omə fəsli- zımıston” (2005), "Fəsli-bahar çı ğəşənqe” (2006) şeeron har bəndədə inə təbiəti xosə mənzəron bənə rəssami kəşedə, bə bahandon edaştedə Bəxtiyar Ruşin:
Kulon bındə vənəşə,
Yamən bə təşviş dəşə.
Lalə bə di dəqınyə.
Qavər bətı peqınyə?
Bəs kıve dizəbıni?
Xambu be əy əbıni.
Bandon kəmon vəjələ,
Bışi bıçın i vələ.
Bə con omə aləfon,
Punə, marzə, nənofon.
Votdən tojə sor omə,
Xosə əvəsor omə. ( IV)
Şeeri jıqo – şinə ləfzədə, soyə zıvonədə, bejənon- beməyon de dəğiğə nom-nışoni təsvir bıkə - bandə sinəporon, vişə dılon, də bınon, hamə diməyon qəm-qəm nəvə şair bahandon dılədə teğ bekardedə!
Kuli bındə emujə,
Bə cıx-cıxe siokijə.
Pırrə kardə solkafte,
Həvuşi vite vaxte.
Tifanqçi sə dəpuşə,
Kəvələ bə hard beşə.
Şor bo doni nəvedə,
Bə kijədom dəbedə.
Dast kəşdəni kuməyjon,
Kəxıvand doydə dımjon.
Qardedən qırdo loni,
Hardedən kaqon doni.
Dıyo dim boçi sioye?
Əv qərope, əv çeye !
Dəvardə mıvə daston,
Omə fəsli- zımıston! ( I, 28 )
"Ruşine, oşkoye bənə çəy təxəllusi çı Bəxtiyari şeeron qayə, çəvon leytmotiv, çəmə xosə məkoni sıə vılon, səfoynə çimənon, kafte kəşə honiyon, mivə-ləlqılə boğon, şartukə məzon, mıxləs, çəmə İnə Vətəni har sıği, doyi, kıl-kımoti, hətta əvotim, soyə qıləy hındılə bıri, siyo əleli, təvənə qəzənə vəsf iyən tərənnum karde – ımonin çı Bəxtiyari şeeron məğzı- molyət, çəvon pokə məno:
Avəqurə ijən əyo çəkedə,
Osmoni dim rizə-rizə təkedə,
Vo-voşiku ku-kəfşənon pokedə,
Bərəkətış vardə ijən sio avə,
Xosə məhol, ome nıznim bəştı və.
Umu hestımone ki, çəmə ğurbinə handəkəson çı Bəxtiyari şeeri ğəbul kardedən bənə moə həlolə şıti, bənə pıə rostə hıkmi, bənə sipiərişi xəyrinə nəsihəti...”( Rabil Abidin. II )
Bəxtiyar Ruşini vətənpiyəti- pokəvonətiku xəbə doydə həmən əçəy Səməd Vurğuniku "Azərboycon” şeeri bəştə inə zıvoni nığoynə tərcumə karde:
Bınəv in ku, ın aroni,
Qa Ostoro, qa Lankoni.
Çı Afrikə, Hindıstoni
Kijon bəmə mehmon omən,
Zulmi dastədə perəxən!
Lankonədə çanq cur vılon,
Bənə çəmə yurdi kinon.
Mıni bə çay bıkə mehmon,
Çı kəy vəyu, xosə moynə,
Xəlğ bə harçi minnət nınə.( II )
Har milləti dınyo dimədə de kali əloməton zinedən: barizə adət-ənənon, məişətə dastkoəti, etnoqrafə xosyəton, mıtbəxə hardemonon, tankardemon, vindemon, əxlaqiə məziyəton, mənəviə keyfiyəton... Bəxtiyar İzzətov de ciddi-cəhdi ıştə xəlği hartərəfə bə dınyo edaştedə: həm dəçəy mısbətə sifəton ( pokəvonəti, yurd bastəti, Xıdo pərəstəti, xeyzondorəti, sodiğəti ), həmən dəçəy mənfiə əloməton ( bə elmi-sənəti umute kovıləti, əvoməti, soyəlohəti...) Həm bənə pedaqoq - muəllimi, həm bənə alim - veyəzıni, həm bənə şairi - sənətko, həm bənə sipiərişi - navdo Bəxtiyar Ruşini vey piyedəşe ki, bıdə tolışə xəlğ bə elmi - maarifi mehibbətin bıbu, elmi - maarifi sutemon bıbu çəmə har tolışə hırdəni dılədə...” (III)
"Tomon”(1993), "Ime tolışi harde” (1994), "Xosə məhol, ome nızınim bəştı və” (2003) şeeronədə "dırıst təsvir kardedə çı tolışi rujqori, ko-pişə, maş-diriqi, hardemoni...” ( II) Kijələvənqi, vizə ləvənqinə moy, dizə moy, sesəkə ruən de şoni, məjuə ğəylə de kuməyjə, hındəmoə boə de mosti, tovədə cı bıə sipsol(siyosol). Suə kulmə de zımsoni, şəlemə ov, tojə si de duə aşi, tırşinə aş, şıtə aş, qujdə xorək de sırkənə si, bodomcon, suə ser, kavuə- şinə sırkə de pıbi, mıvə polo, çey polo, laqə polo de mosti- de suə, rəciə moy de kuə polo... ( çı tolışi kulinariyə) – demon konco oşnə be bəzıneyon? Bəxtiyar Ruşini şeeronədə!
(HESTIŞE DUMO)
OKO DOƏ BIƏ ƏDƏBİYOT:
I. Bəxtiyar Ruşin. Vıjniyəbıə əsəron. B. 2007
II. Şəvnışt, (rujnomə), № 10, 2006
III. Tolışi sədo, (rujnomə), № 107, 2006; № 108, 2007
IV. Tolış, (rujnomə), № 10, 2003
Allahverdi Bayrami
"Tolışon Sədo” N: 28(40), 24 avqust 2012
|
