Vuqar Mirzəzodə “Vətən” (B-2015) kitobi Azərboycon ijən tolışi zıvonono nıvıştəbə şeironədə bəştə yurdi yolə məhəbbət, bə nənə zıvoni behəddə qayğu tərənnum bedə:

Çı xose Tolışi zəmin,

Erəxəm bəştə vətəni.

In ton Həmat, ə ton Nəmin,

Çəş çı reço si bedəni. ( “Beşəm bə Tolışə bandon”, s. 18)

Vuqari poeziyədə bandi həvo kırçəti, honi ovi ruşinəti, hami-çiməni ətrəbu famə bedə:

İjənən boy dəşəmon bə vılə boğ,

Az bıçınım i dastə vıl botıro..(s.54)

Vuqar de poeziyə nəfəs sedə, çəy dıl de şeiriyəti jəydə, çəy ruf de şeiri bə pəvənde:

Eşği çımı sofə dılış ve novnə,

Məcnunı ka, bə kəfşənon ve novnə.

Doydəm nocon, ekə bəştə və, dovnə,

Çimən bıbum, tı sivistəqıl bıbi. (“Bıbi”, s.43)

Vuqar Azərboycon-Tolış ədəbiyoti pironiə bınıvışton de şərəfi əvəz bıkə cıvonə şaire, tojəperəsə ədəbiə nəsli şansinə numayəndəy. Çəy şeironədə Vəlişah, Əli Nasir, Cabir Nəsir ijən co ustadon təsiron ıştəni bə buruz doydə, ımən təbii qıləy hole, estafet dəvom kardedə:

Hərom bıbu çı zəmini nun bətı,

Damedəni çı tolışi nom bətı.

Ruj bəbe ki, millət bəje sun bətı,

Boçi bəştə merd votedəş, zındənim. ( s.10)

Vallah, çəyku day nibəbe, ha Tolış,

Co kəsiku hay nibəbe, ha Tolış! (s.36)

Vuqar bə Azərboycon-Tolış poeziyə tojə nəfəs vardedə:

Orəxdəni dard, dıli ha dojnedəm,

Çokon, vəcon, bə vəc əvon vıjnedəm.

Fəron fərin, fər nıbəyon tojnedəm,

Bə milləti xəy nibome noşiəro (s.9)

Vətəndoron taleboyinə məsəlonro bə ico nomeyəti, hay bə itonə okırne cıvonə şairi fikfami bə larz vardedə:

Rohət haştedəni ım həsrət mıni,

Şoədəmon coəti bə kənoy həni.

Baharden nohəxon bə dəğə tıni,

Bımandoş caylinə tı (bı) dınyoədə! ( “Bı dınyoədə”, s.12)

(P.S.Dıqlə sait bə ico oko doydəbu, diftonq bəməl vardedəbu, əv i hıco hisob bedə, məsələn, moə, pıə, doə, zoə... Dınyo+ədə=3 hıcoy. İyo Azərboyconi hıco sistem bə ko şedəni. (Çanə sait hestıbu-anə hıco be) Diftonq i hıcoy. Diftonqiku vite lozime, çumçıko diftonq şifahi nitği əloməte. Nıvıştəynə nitğədə diftonqon arədə ya qıləy y əlavə karde məsləhəte, yaən diftonq bıə sıxani nıvıştə nıtğəqə klişe ehiyoc ni. Məsələn, sitat vardəbə şeirədə “DINYOƏDƏ” sıxani vəy qıləy “BI” ziyodə karde bəbe ki, hıco sərost bıbo. (11 hıco bıbu)

Nonzəminə əsri 20-nə soronku Rusiyə çəmə vətəni i poə zəbt kardeku, tolışonən bə 2 vırə co bıən, çəmənən bitovəti tikə-poə kardə bıə. In həsrət, ın dard esət 3 əsre ki, çəmə ədəbiyoti, poeziyə dəjə tema bıə. Cıvonə şair Vuqariən çanqılə şeir bın tema həsrbıə:

Bıvonım mandə bə ton, az sutedəm cayli iyo,

Zınedənim, İlahi, çoknə jidən əvon əyo?

Çanə ələm bəğətem dastədə çı xunnə şəyo?

Vətəni arədə azpardi vindedəm, bəmedəm! ( “Bəmedəm”, s. 13)

Baxş kardedən ın Vətəni,

Jıqobızın, çəmə bəni.

Jəydən, kudən ha əməni,

Tosə kəynə bəka xıyə,

Əyo bırə, iyo bıyə?! (“İ conimon”, s.14)

Tolışə xəlği ıştə həx-huğuğiro mıbarizə tarıxi çok zınə şair de bədiiyə lohon, de məcozon, obrazon vasitə bə yod vardedə əy, edaştedə bə bıhandon:

Əmə şəhid bəmon ve canqonədə,

Çikiy qullə qıne çəmə dılisə?

Çand sore çəşono xun-ars parzedə,

Şəhidon ğəbisə bəmə vılisə! (“Millət ni bedə”, s.15)

Nominə alim Rafiq Əliyev ıştə musahibədə votedə ki, çəmə millətmədoron fikədə, ruhədə hələ ibeəti (“cəməti) bə formə oməni, hejo cobeyəti, ıştənəti, eqoistəti (colnəti) bə nav doydəmon. Az ne, əmə! Çəmə xunədə bə vırə bənine. Timsal Vuqar Vətən voteədə, mucərrəd qıləy çiy ne, konkret çəy movardə di, mahol, məmləkət vıjəbəvıjə nişo doə bedə çəy şeironədə:

Az fələki dasto mandim avarə,

Bə dıli doğ jəşe ha ruj da kərə.

Bedəni şin bənə bətı hiç vırə,

Ğəndiş, şoniş, anqiviniş, çımı di.

Yol bim ıştı vədə deştı nozəynə,

Diyəro bim oxo tıku ço anə?

Bıbaxş mıni i kərən bə və dənə,

Bızın çımı rufiş, coniş, çımı di. ( “Çımı di”, s. 20)

Şık bə Xıdo, Tolış omim bə dınyo,

Tolış sıredəbu, azən bedəm şo.

Əqər əmə çanə bıbəmon ico,

Bəvindeş şəri kə bə xo peqardə. ( “Peqardə”, s.27)

Vuqari kali misron, beyton tolışi folkloriku omedə, fikfami obrazinə ifadəyo ro okardedə:

Isət zınedəm ki, dusti jə yarə

Tosə marde yodo beşedənibən...

Çı peyo omə ov- dıvuyə qəpe,

Çı çolo beşə ov eşedənibən...(“Di bəsə dəşim”, s. 22)

Vətəni, avlodi, xıyzoni bədə holədə yurdi səbarzə zoon şedən bə ğurbət ki, ğəzənc bıkən, bıvğandın bo xıyzoni təhri ruj dəvonon, bıjin, vəşi-təşi nımandin. Ğurbətədə kuşiş kardə avlodon əhvol həməsrə şairon, bə cumlədə Vuqariən oko doə temadə qıləye:

Tı çəməniş, əmə botı şin bəmon,

Şəmon, veyni ğurbətədə qin bəmon.

Çəmə hicron tıni sutdə- vindəmon,

Nımandoş tı bəpe cayli, ha vətən! ( “Ha vətən”, s. 23)

Nəhlətkə bə şəytoni,

Oard boy bə di həni.

Beşəş diyo çand sore,

Iştı bobo yurd şore,

Məsdəniş, quşı kore?

Şomədə ın vətəni,

Oqard boy bə di həni! (s.44)

Vuqari fəlsəfiyə şeironən dığəti cəlb kardedə. Məhəbbəti, vətəni, çokə insoni tərənnumbıkə, tarifbıkə şair kali vaxtədə bə nığılə dumoton şedə, bənə pironi fəlsəfi fikfamon noydə bə miyon, baxş kardedə de bıhandon:

Ruj pəredə bənə kijə,

Kardedəm lovə, mandəni,

Boki oxo dıl okəm az?

Bə hiçki bovə mandəni. (“Mandəni”, s. 26)

Pepuştedə bə anqıştə rostvoji,

Petovdəni həni dılən bə doji.

Dınyo oxo jıqo bedə məvuji,

Oxorzəmon votedən, əv rostebən. ( “Vəstebən”, s.29)

Nomerdon əməni boçi horedən?

Boçi çəmə rişə, bınə bıredən?

Zındənim bədzoton boçi sıredən?

Bəmande çəvondə ki (bı) dınyoədə? “Dınyoədə”, s. 30)

Satirikə şeironədə Vuqar bo erməni kobıkə, bə erməni dom eqınyə tolışon mənfiə obrazi təsvir kardedə ki, bahandon bəvon nifrət , lənət bıkən:

Çəmə bobo bə deşmeni to bəni,

Bə aləmi deşmen məkən əməni.

Çə odəmi dust ki bıbu erməni,

Nibəvindeş çəy ( halə ) sə barz bedə,

Vo qınyədə barzə doən larzedə! ( s.34)

Tolışi ədəbi zıvon, şuk bə Xıdo, qədə-qədə sıvyedə, tojə sənətkon, şairon, ruşinfikon, jurnaliston bə tolışi ədəbiyoti, poeziyə, qəzet-jurnali, televiziya sahonədə fəoliyət nişo doydən, tojə kitobon çap kardedən. İm ve çokə hole, tolışi ədəbi zıvoni nımunon ziyod bedən. Xoşhaləti səbəbbə faktonədə qıləyən əve ki, şair-tədğiğatvon Vuqar Mirzəzodə duməyəndı 4 qılə kitob çapo beşə : “Həyf çə rujon” ,” Xasay nəsli salnomə”, “Ömrün köklənib ömrümə” ijən “Vətən”. In çoqlə kitob tolışi ədəbi zıvoni i vəsləy, barizə nımunəy. Çumçıko məhəlinə sıxanonku, şivə xususiyətonku bə kənoy.

Əmə Vuqari “Vətən” kitobi əsasədə bəçəy ofəyəvonəti kali məsəlon işarə kardımone, müsbətə, ovandə halon nişo domone. Əlbəttə, kitobo kali texniki xətoon ro doəbə. Kali misron, sətron sənibəton redaktə karde ehtiyoc heste, yəğın ki, omə nəşronədə sərost bəbe.

Vuqar hələ cıvone, inşəAllah, vəomədə çəy yolə şairbe yəğınım heste.

Allahverdi BAYRAMİ

09.04.2015