Sıftənə pars:
Kiyin ın dıkəs? İminə musahibi oşnə bıkəmon de bahandon.
Aydın İlyasi zoə Kərimzodə - Tolışi 79 sinninə kələntərə merd. Jiyedə Masallu Hışkədə diyədə. Nimə əsrdə bəpe ko kardəşe təhsil sahədə, sinif muəllim, ədəbiyot muəllim, direktori muavin, nəhoyət, 26 sor məktəbi direktorbə. 2011-nə sorədə koədə beşə, pensiyəvone. Bə tolışi tarixi, mədəniyəti, zıvoni, ədəbiyoti ve marağ nişo doydə. Bə tolışi çapbə har curə kitobon, jurnalon, qəzeton, tojə xəbon bə dast vardedə-handedə. De tolışi ruşinfikon əşdə-nışdə, çəvon ofəyəvonəti dığətədə oqətedə.
Dıminə pars:
Aydın muəllim, bı musahibədə şımə marağ çiçe?
- Azərboyconi Quba rayonədə bandon sədə (dıyo səviyəko 2350 m. bılındiyədə) bəşəri tarıxədə nadirə əfsanəynə məskən heste: tırkon bəy Xınalıq, ıştən xəlq bəştə Kətiş (kətdid) votedə. Di əhali cəmi 30 həzo nəfəre. Çımonən cəmi 5 həzo nəfər ıştə moə zıvonədə qəp jəydə. Kətişi zıvon bə dınyo zıvonon hiç qılə oşedəni. Bı zıvonədə 76 hərf, 28 sait heste. Kətişi zıvoni urusi iyən inqilisi zıvononədə luğət hestışe. Haliyədə 1-4-nə sinfonədə Xınalıq etnosi zıvonədə məktəbədə dərs dəvardedən, “Xınalıq” ədəbi-ictimai qəzet nəşr bedə. Kətiş xəlqi şair Rəhim Alxasi Nizami Qəncəvi “ Xəmsə” tərcumə kardəşe bəştə inə zıvon... (Xınalıq həxədə qeş məlumat səy piyedəbu ın linki okə, bahand: (https://az.wikipedia.org/wiki/X%C4%B1nal%C4%B1q)
İmrujnə musahibə əsasinə pars:
Imrujnə tolışi ədəbiyoti təmsil bıkə tosə 100 nəfərisə ve şair heste, bəs boçi əmə Nizami “Xəmsə” bə tolışi hande zınedənimon? Məqər əmə tanə kərtiş xəlqi ğıryətinə şair Rəhim Alxasiən nimon? Heste jəqo qıləy ğıryətmandə talantinə şairımon ki, ın ko bəqi bıqətiy?
Seminə pars:
Bəs dıminə musahib Xilqət kiye?
- Az jıqo zınedəm ki, Tolışədə, ya dınyo har vırədə tolış heste, əyo Xilqəti nıznəkəs əbıni. 08.02.1972-sori Lankoni Şağləse diədə bə dınyo omə Ğafari Mirtəği Talıbzodə (Xilqət) de ğəzəlxon nomi məşhurən bıbu, çı nomdo şairətiş həmməysə əfzəley. Qəzet–jurnalonədə, interneti şəbəkonədə Xilqəti çapbə əsəron nəzədə dəvoneədə, qıləy qeşə mənzərə bə çəş çiyedə: təbiəti vəsf bıkə əsəron, fəlsəfiyə dumoton, satirikə pencinəyon, aşiqonə şeiron, bəhri –təvilon, poemon, mərsiyon... Tolışiədə “Leyli ijən Məcnun” nıvıştəşe. Əruzi ustode. “Ğəzəlon” (B-2004) kitobi xıvande...
Çominə pars:
Aydın muəllim, Mirtəği Xılqəti bə musahibə cəlb kardeədə məqsədon çiçe?
- Tolışə şairon dılədə Xılqəti əvəznıbə vırəş heste. Bənə Vəlişah, Rza Musayi komilə ustodon bıəşe. Klassikə ədəbiyoti, əruzi çok zınedə. Çəy ğəzəlon handəme, vindəme ki, Xılqəti zıvon bini çanə qəncine, ciloline, həmən soyə, xəlqiye, şeironış obrazine, həqiqiyə poeziyəy. Az ımonım şeir-sənət bızononkuən xəbə səme, omutəme. Həmən zinedəm ki, “Şəvnışt” qəzetədə bə tolışi çapbə çı Xılqəti “Leyli-Məcnun” poema. Oxo ın movzu çı ustod Nizamiko mandə, Xılqət bə tolışi “Leyli-Məcnun” nıvışte zınedəbu, bızın ki, Nizami “Xəmsə”ən bə tolışi tərcumə bıkə hejo Xılqət be bəzıne.
Pencminə pars:
Xilqət boli, “Şəvnışt” rujnomədə i poə dərcbə ıştı “Leyli-Məcnun” poema tərcuməy, iqtibase, yaxud ıştı ıştən orijinalə nıvıştəye? Boçi təmom nıkarde, nimədə mande? Ya təmom nıvıştə, dərc kardəni?
- Dınyoədə tosə 50-ədə bəpe “Leyli-Məcnun” nıvıştəbə. Imon yəndı iqtibas, tərcumə nin, mıstəqılə əsərin. Movzu har kəs bəştə zınəy, bəştə uslubiro nıvıştedə, orijinalən nıbu, yəndıku fərq doydən. Azən bə ğeyrət oməym, fik kardıme ki, dınyo çand zıvonədə ın məhəbbət dastani heste, boçi tolışiədə nıbu? Bə tırki, bə farsi bıə “Leyli-Məcnunon” handıme, fərqinə-marağınə qıləy sujet qətıme, bino kardıme nıvışte. Fəxrəddini məsəşe, az jıqo qıləy əsər nıvıştedəm, ve şo be, hissə-hissə dərc kardışe “Şəvnışt”ədə...
Ne, təmom karde nıznəme, çı həvəsdə qınim. Səbəbışən im be ki, bənem redaktor bə çımı nıvıştəyon mudaxilə kardedə. Dı-se kərə votıme: “Bə nıvıştəyon məqın, poema əruz vəzni həzəc bəhri 10-nə novədə nıvıştə bedə (bəy “Leyli-Məcnun” həzəciən votedən), mudaxilədə təfilə arşidə, bə sənətkoəti xələl omedə. Həmən ki, piyedəme bı movzu ıştə inə zıvonədə zinət bıjənım, co şivə sıxanon oko nıdəm.” Quş nıdoşe, azən poema vəsləyon həni nıvğandıme bə qəzet, peşo çə əsəri nıvışteyən tarq kardıme.
Ğeyd bıkəm ki, interneti şəbəkonədə, jurnal-qəzetonədə, çapbə kitobonədə həddı-bisot quya de əruz vəzni nomi ğəzəlon, ya co əsəron quya de heca vəzni nomi qoşma, qəraylon dərc bedən. Umjən kardedən tırki-urusi-ərəbi bəyəndı, quya tolışi nıvıştedən. Bımonədə qəti sənətkoəti ni, hiç texniki ğayda-ğanunon çəş kardə bedəni. İmon şeiri-sənəti kıştedən, bə siyo pəlu pevıştedən.
Az çəvon əncəx i-dı misro handedəm, pərt bedəm, dəvomi həni handedənim, edoydəm. Boçi şeir-sənət əzınon damə bedənin, çımon vəy qətedənin? Azən jıqo vəziyəti vindedəm, rəncidə bedəm, arşidəm, nıvışte həvəsi qınedəm...
Şəşminə pars:
- Şair, ənıvışti həvəso ğandə səbəb yali ımon be əzınin, ıştı ın votəyon cuzi vonə be bəzınen. Tıni çı həvəso bığand əsasinə səbəbonku qəp bıjən.
- Əlbəttə, sərsəbəb iqtisadi vəziyəte. Dəvardə əsri 90-nə soronədə tosə 9 sori Ukraynədə, Rusiyədə mandim, hiççi bə dast varde nıznəme. Pı-moə, həsuə-həsı qonə vəziyət, xıyzoni harde-təkardemon... Texnıki, ya ali məktəbon qıləyədə təhsil səy nıznəme ki, sənəti soyb bıbum, ərəbi-farsi zınedəm, bəro yasinxanəti kardedəm, rujqori de təhəri dəvonedəm. Bo dıjdə əsəron nıvıştey nə vaxt, nə hovsələm mandedəni...
Haftminə pars:
- Xilqət boli, bəs bımon çiç votedəş?
Bəştə xəlqi tanə-tohmət jəydəmon ki, hıtə, pebey, ibey pidəşni. Bo mədəniyəti rostbeyro, tarixi omuteyro, mətbuati bə cım vardeyro, hınəsənəti dast qəteyro ... bəştəni həmiyət, koməq kardəni i.c. i.c. Əmmo bı dəvardə 20-25 sori odyəseədə vindəmon ki, tolışi ğıyrətmandə zoon ve çiyon bə dast vardəşone: Qəzet-jurnalon çap kardey, radio-vindəsədo pəxşey, mədəni tədbiron dəvoniyey, onemonon soxtey, muxtariyotiro mubarizə bardey, urusi-tolışi, tırki-tolışi, tolışi-tırki, inqilisi-tolışi... luğəton bə miyon noy, interneti şəbəkonədə bə tolışə xəlqi əqli-mənəvi ğeydi mandey i.c. i.c. kamə koon nin. Mıxləs, har tolış ıştə zu vışkə koy kardedə, dı ro bəştə xəlqi xıdmət nişo doydə...
- Dərəsedəm şıməni, yəni çımı dastədən nıvışte omedə, az bəpe kali çiyon vonə nıvəm, bə kəno nımandom, de çətiniən bıbu, bəştə xəlqi ıştə xıdməti bıkəm. Aydın muəllim, şımə çımı səpe ve yolə qonə şələ noydon: Nizami Qəncəvi “Xəmsə” bə tolışi tərcumə kardey! Az jıqo zınedəm, çı koy ehtədə ome bəznem. Be bəzıne ki, co tolışə şaironən demı bə ico bı ko rəvoc bıdən.
Əyən bəşmə bıvotım: Dəvardə əsri 40-nə soronədə “Xəmsə” filoloji tərcumə kardəbə, peşo 6 nəfəri “Xəmsə”əruzədə ne, heca vəznədə bə nəzm kəşəşe: ( S.Rustəm, R.Rza, S.Vurğun, M.Rahim, A.Şaiq, M.Rzaquluzadə) Peşo Abasağa Sarovlu, Xəlil Rza piyəşone “Xəmsə” sənibəton tərcumə bıkən, bəsə varde nıznəşone. Bızınən ki, “Xəmsə” mənə-məzmun çan kərə dəparziniyəbə, 5 kitob holədə çapbə. “Xəmsə” ğədimə pəhləvi zıvonədə nıvıştəbə, tərcuməbıkə bəpe bı səvoni istinod bıkə, ımən ki, ve çətine, yolə zəhmət pidəşe. Kətişi (Xınalıq) şair Rəhim Alxasi “Xəmsə” çı curə tərcumə kardəşe, nom bekardəşe, ya həqiqi sənət əsəri nıvıştəşe, zındənim, əncəx az ki bə qi qətedəm, “Xəmsə” çı orijinaliko bə tolışi pebəqordınem, əv əsıl sənət əsəri bəbe!
- Xılqət boli, tı bəmə yolə umu doy, de Xıdo nəzəri, əməni şo bəkaş. Tolışə xəlq bı nızeno çı koy şoyd bəbe, piraniyə sinnədə əmənən əy bəvindemon.
Musahibə bə ğələm səşe:
Allahverdi BAYRAMİ
Avqust, 2016 Şağlase-Mədo-Hışkədə
(Musahibə dərcbə “Aləm” jurnali 2-nə numrədə)
